ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΜΙΕΤ- ΑΜΕΡΙΚΗΣ 13

Τίτλος: Η ιδέα του ρεπουμπλικανικού πολιτεύματος Διαφωτισμός  

Το βιβλίο αυτό εγκαινιάζει μια νέα σειρά των εκδόσεων του ΜΙΕΤ με τον τίτλο minima. Η σειρά minima περιλαμβάνει σύντομα δοκίμια από το ευρύ θεματικό πεδίο των Επιστημών του Ανθρώπου. Φιλοδοξία της είναι να επαληθεύσει την ιδέα που ενέπνευσε τον σχεδιασμό της: το μικρό μέγεθος ενός κειμένου όχι μόνον δεν αποκλείει, αλλά μπορεί κάλλιστα να συμβαδίζει με την ξεχωριστή αξία του, το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του, τη σημασία του για τους μελετητές και για το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό.

Τα δύο μικρά δοκίμια που έχουν περιληφθεί σε αυτόν τον τόμο κατέχουν, παρά τη μικρή τους έκταση, ξεχωριστή θέση στο φιλοσοφικό έργο του Ερνστ Κασσίρερ. Το πρώτο δοκίμιο, το οποίο επιγράφεται Η ιδέα του ρεπουμπλικανικού πολιτεύματος, βασίζεται σε ομιλία που εκφώνησε ο Γερμανός στοχαστής στον εορτασμό της επετείου του Συντάγματος της Γερμανίας (11 Αυγούστου 1928). Προκειμένου να υπερασπιστεί το Σύνταγμα της Βαϊμάρης, ο Κασσίρερ επιχειρεί να καταδείξει ότι η ιδέα του ρεπουμπλικανικού πολιτεύματος όχι μόνον δεν είναι ξένη προς την όλη γερμανική ιστορία του πνεύματος, αλλά, απεναντίας, βλάστησε στο δικό της έδαφος και αναπτύχθηκε χάρη στα κατεξοχήν δικά της νάματα, τα νάματα της ιδεαλιστικής φιλοσοφίας. Ερευνά έτσι τη γέννηση της ιδέας των αναπαλλοτρίωτων θεμελιωδών δικαιωμάτων του ατόμου στη σφαίρα της θεωρίας (Λάιμπνιτς, Βολφ, Καντ κ.ά.) και τον τρόπο με τον οποίο αυτή πέρασε στο πεδίο της πολιτικής πράξης. Παραλληλίζει επίσης την επανάσταση στον τρόπο σκέψης που έφερε ο Καντ στη φιλοσοφία με τη μεγάλη πολιτική ανατροπή της Γαλλικής Επανάστασης.

Το δεύτερο δοκίμιο, το οποίο φέρει τον τίτλο Διαφωτισμός, δημοσιεύτηκε το 1931 στον πέμπτο τόμο της περίφημης Εγκυκλοπαίδειας των Κοινωνικών Επιστημών. Εδώ ο Κασσίρερ παρουσιάζει συνοπτικά την ιστορική καταγωγή, την κυρίαρχη πνευματική τάση και την αποστολή της φιλοσοφίας του Διαφωτισμού. Σημειώνει ότι οι πνευματικές ρίζες του Διαφωτισμού απλώνονται στον 15^ο και 16^ο αιώνα, τους αιώνες της Αναγέννησης. Υπογραμμίζει ότι η ιδέα που αποτελούσε τη βάση όλων των τάσεων του Διαφωτισμού ήταν η πεποίθηση ότι ο ανθρώπινος νους είναι σε θέση, στηριζόμενος στις δικές του δυνάμεις και χωρίς προσφυγή σε υπερφυσική καθοδήγηση, να κατανοήσει το σύστημα του κόσμου. Αναλύει τη συμβολή του Διαφωτισμού στη θεμελίωση της πολιτικής και κοινωνικής θεωρίας, καθώς και την επίδραση που άσκησε στις «Διακηρύξεις των δικαιωμάτων» της Αμερικανικής και της Γαλλικής Επανάστασης. Τέλος, παρουσιάζει τα βασικά γνωρίσματα της θρησκευτικής φιλοσοφίας του Διαφωτισμού και τις προσπάθειές της να χειραφετήσει την ηθική από τον δεσποτισμό της θρησκευτικής μεταφυσικής.

Ο ΕΡΝΣΤ ΚΑΣΣΙΡΕΡ, εβραϊκής καταγωγής Γερμανός φιλόσοφος και ιστορικός των ιδεών, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές του 20ού αιώνα. Γεννήθηκε στις 28 Ιουλίου του 1874 στην πόλη Μπρέσλαου, η οποία σήμερα ανήκει στην Πολωνία. Αρχικά σπούδασε νομικά, αλλά σύντομα στράφηκε στη φιλοσοφία, στη θεωρία της λογοτεχνίας, στην ιστορία και στην ιστορία της τέχνης. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 1899 στο Πανεπιστήμιο του Μάρμπουργκ υπό την εποπτεία του Χέρμαν Κοέν, ιδρυτή της νεοκαντιανής σχολής του Μάρμπουργκ. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου από το 1906 μέχρι το 1919 και έπειτα ανέλαβε την έδρα της φιλοσοφίας στο νεοϊδρυθέν Πανεπιστήμιο του Αμβούργου, όπου από το 1929 μέχρι το 1930 διετέλεσε πρύτανης. Με την άνοδο του εθνικοσοσιαλισμού έφυγε από τη Γερμανία το 1933, πηγαίνοντας πρώτα στο κολέγιο All Souls της Οξφόρδης (1933-1935) και στη συνέχεια στο Πανεπιστήμιο του Γκαίτεμποργκ της Σουηδίας (1935-1941). Τον Μάιο του 1941 ταξίδεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, για να διδάξει στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Γέιλ. Μετά από τρία χρόνια παραμονής στο Γέιλ μετέβη στη Νέα Υόρκη για να συνεργαστεί με το Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Εκεί πέθανε στις 13 Απριλίου του 1945 ύστερα από αιφνίδιο καρδιακό επεισόδιο.

Τίτλος: Η δόξα των σιδηροδρόμων 

Σε αυτό το σύντομο και πυκνό δοκίμιο, ένας σπουδαίος ιστορικός μας αφηγείται την ιστορία των σιδηροδρόμων και αναδεικνύει τη σημασία τους στον νεότερο πολιτισμό, που δεν περιορίζεται βέβαια στη διευκόλυνση των μετακινήσεων και των μεταφορών. «Κανένας άλλος τεχνολογικός σχεδιασμός ή κοινωνικός θεσμός δεν αντιπροσωπεύει τη νεωτερικότητα όσο ο σιδηρόδρομος», γράφει χαρακτηριστικά ο Τόνυ Τζαντ. Τα τρένα, πέρα από την προφανή συμβολή τους στην οικονομική δραστηριότητα, μεταμορφώνουν τις πόλεις, αλλάζουν την κοινωνία και τη ζωή των ανθρώπων, τη σχέση τους με τον χώρο, τον χρόνο, τον εαυτό τους και τους άλλους. Η σύγχρονη πόλη γεννήθηκε από τη μετακίνηση με το τρένο. Τα τρένα κατακτούν τον χώρο, μεταβάλλουν το ίδιο το τοπίο, το επινοούν εκ νέου. Αυτή η κατάκτηση του χώρου οδηγεί αναπόδραστα και στην αναδιοργάνωση του χρόνου. Οι πελώριοι νέοι σιδηροδρομικοί σταθμοί, ως μνημειώδεις πύλες εισόδου στις σύγχρονες πόλεις, προκαλούν βαθιές αλλαγές στην κοινωνική οργάνωση του δημόσιου χώρου. Περικαλλή έργα σπουδαίων αρχιτεκτόνων, οι σταθμοί αυτοί φανερώνουν με μόνη την ύπαρξή τους ότι τα τρένα δεν ήταν προορισμένα μόνο για μεταφορές και αναγκαίες μετακινήσεις, αλλά συνδέονταν εξαρχής με το ταξίδι ως ψυχαγωγία, ως περιπέτεια, εντέλει ως την αρχέτυπη εμπειρία του σύγχρονου κόσμου. Η κατακτητική εμπειρία των σιδηροδρόμων θα ανακοπεί κατά τη δεκαετία του 1950. Το τρένο έχει πια ισχυρούς ανταγωνιστές το αυτοκίνητο και το αεροπλάνο και θα πέσει θύμα του εξαστισμού, τον οποίο το ίδιο είχε διευκολύνει. Εκεί όμως που το μέλλον των τρένων προμηνυόταν ζοφερό, τα πράγματα, μετά το 1990, άρχισαν να γίνονται ξανά ελπιδοφόρα. Αυτή η απροσδόκητη αναβίωση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα σημαντικά περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα του σύγχρονου τρένου. Όπως σημειώνει στο επίμετρο του βιβλίου ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, το κείμενο του Τζαντ, εκτός από ακριβές ιστορικό μελέτημα, είναι και πολιτικό δοκίμιο: «Η υπεράσπιση των τρένων είναι ουσιαστικά υπεράσπιση του δημόσιου έναντι του ιδιωτικού, της κοινωνίας των πολιτών έναντι των αγορών, της σοσιαλδημοκρατίας έναντι του νεοφιλελευθερισμού». Σύμφωνα με τον ίδιο τον Τζαντ: «Αν χάσουμε τους σιδηροδρόμους δεν θα έχουμε χάσει απλώς ένα πολύτιμο πρακτικό εφόδιο… Θα έχουμε αποδεχθεί ότι λησμονήσαμε πώς να ζούμε συλλογικά».

Ο ΤΟΝΥ ΤΖΑΝΤ (1948-2010) σπούδασε στο King’s College στο Κέμπριτζ και στην École normale supérieure στο Παρίσι. Δίδαξε σύγχρονη γαλλική ιστορία στο King’s College, κοινωνική ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και πολιτική στο St Anne’s College στην Οξφόρδη. Από το 1988 δίδασκε ευρωπαϊκή ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Έγραψε πολλά βιβλία και δοκίμια, αλλά το έργο που τον καθιέρωσε ήταν το Postwar: A History of Europe Since 1945 (2005, ελλ. μτφρ. Η Ευρώπη μετά τον πόλεμο, 2012), θέμα στο οποίο επανέρχεται το 2008 με το Reappraisals: Reflections on the Forgotten Twentieth Century. Λίγο πριν πεθάνει ολοκλήρωσε το III Fares the Land (2010, ελλ. μτφρ. Τα δεινά που μαστίζουν τη χώρα, 2012), και το 2012, μετά το θάνατό του, κυκλοφόρησε το The Memory Chalet.  

Τίτλος: Το έντυπο σε κρίση. Το βιβλίο εξαϋλώνεται

 

Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και το Διαδίκτυο σηματοδοτούν ένα σημείο καμπής, καθώς μας εισάγουν σε μια νέα εποχή στην ιστορία της παραγωγής και της κατανάλωσης των κειμένων. Αυτά τα νέα τεχνολογικά εργαλεία αλλάζουν την ανάγνωση τόσο δραματικά όσο τίποτε άλλο από την εμφάνιση της τυπογραφίας.

Ο Αμερικανός ιστορικός Άντονυ Γκράφτον προσπαθεί να συλλάβει και να κατανοήσει το νόημα και την κατεύθυνση των συντελούμενων αλλαγών. Δεινός βιβλιοφάγος ο ίδιος και εραστής των παλαιών βιβλιοθηκών, στις οποίες σύχναζε όταν ήταν φοιτητής στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, δεν παραγνωρίζει ωστόσο τις πολλαπλές θετικές δυνατότητες που διανοίγει το ψηφιακό μας μέλλον. Και δεν συμμερίζεται τις χιλιαστικές προφητείες που αναγγέλλουν τον θάνατο των βιβλιοθηκών, του έντυπου βιβλίου, του περιοδικού και της εφημερίδας. Ταυτόχρονα όμως παίρνει κριτικές αποστάσεις και από το όραμα των ουτοπιστών της ψηφιοποίησης, οι οποίοι υπόσχονται ότι σύντομα θα γίνει προσιτή σε όλους η συνολική γραπτή παρακαταθήκη της ανθρώπινης γνώσης. Σύμφωνα με τον Γκράφτον, κήνσορες και θεράποντες υπερβάλλουν το ίδιο ως προς τον καινοτόμο χαρακτήρα των αλλαγών που έχει επιφέρει η νέα τεχνολογία. Στην πραγματικότητα, το Διαδίκτυο μεταμορφώνει τον χάρτη της γνώσης, καθώς διευκολύνει την πρόσβαση σε πολλαπλές πηγές και σε ένα πελώριο όγκο πληροφοριών, αλλά δεν θα μας χαρίσει την παγκόσμια βιβλιοθήκη ούτε βέβαια και ένα εγκυκλοπαιδικό αρχείο του συνόλου της ανθρώπινης εμπειρίας. Επιπλέον, η συναρπαστική προοπτική της γρήγορης πρόσβασης σε μια απειρία στοιχείων και τεκμηρίων έχει και κάποιες επίφοβες επιπτώσεις, καθώς απειλεί να βλάψει παραδοσιακούς και πιο έγκυρους τύπους γραφής και επιχειρηματολογίας. Εξάλλου, η απαίτηση για επιστημονική ακρίβεια υπαγορεύει την ανάγκη να συμβουλευόμαστε απευθείας τα πρωτότυπα έγγραφα και κείμενα. Τα βιβλία και τα πρωτότυπα έγγραφα μας ανταμείβουν για τον κόπο μας να τα αναζητήσουμε και να τα βρούμε, λέγοντάς μας πράγματα που καμία οθόνη και καμία εικόνα δεν μπορούν να μας πουν. Τώρα και στο εγγύς μέλλον, ο σοβαρός αναγνώστης θα πρέπει να μάθει πώς να ακολουθεί δύο πολύ διαφορετικούς δρόμους ταυτόχρονα. Κανείς δεν πρέπει να αποφεύγει τον ευρύ, ομαλό και ανοιχτό δρόμο που οδηγεί μέσω της οθόνης σε έναν ηλεκτρονικό παράδεισο κειμένων και εικόνων. Ωστόσο, οι ηλεκτρονικές ροές δεδομένων, όσο πλούσιες κι αν είναι, δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την επαφή του αναγνώστη με βιβλία, έντυπα και χειρόγραφα, που θα συνεχιστεί για δεκαετίες ακόμα.  

Ο ΑΝΤΟΝΥ ΓΚΡΑΦΤΟΝ (1950-) σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και στο University College στο Λονδίνο. Είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, όπου διδάσκει ιστορία της Αναγέννησης και της Μεταρρύθμισης και ιστοριογραφία. Ειδικεύεται επίσης στην ιστορία των βιβλίων και των αναγνωστών, την ιστορία των λογίων και της εκπαίδευσης στη Δύση από την Αρχαιότητα ως τον 19^ο αιώνα και την ιστορία της επιστήμης από την Αρχαιότητα ως την Αναγέννηση. Έχει γράψει, μεταξύ άλλων: Joseph Scaliger: A Study in the History of Classical Scholarship (1983), Defenders of the Text: The Traditions of Scholarship in the Age of Science, 1450-1800 (1991), Commerce with the Classics: Ancient Books and Renaissance Readers (1997), The Footnote: A Curious History (1997, ελλ. μτφρ: Η υποσημείωση. Μια παράξενη ιστορία, 2001), What was History?: The Art of History in Early Modern Europe (2006), Worlds Made by Words: Scholarship and Community in the Modern West (2009).