ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΜΙΕΤ- ΑΜΕΡΙΚΗΣ 13

Το ανά χείρας βιβλίο εξετάζει τις καθιερωμένες παραδοχές μας στην ιστορία των ιδεών, θέτοντας ερωτήματα και αναζητώντας απαντήσεις. Η Μεγάλη Ιδέα, ταυτισμένη συνήθως με τον Ιωάννη Κωλέττη και τη ρομαντική εποχή του ελληνικού Βασιλείου, εκκινεί πράγματι το 1844 ή διαθέτει ένα αξιομνημόνευτο παρελθόν πριν από την επίσημη διακήρυξή της; Μπορούν να ανιχνευτούν οι ευρωπαϊκές της οφειλές σε κρίσιμα μοτίβα, παραδοχές και προσδοκίες που ανακυκλώνει ο φιλελληνικός λόγος της δεκαετίας του 1820 για την "Ελλάδα" και τους Έλληνες; Διαθέτει ερείσματα στην προεπαναστατική φωτισμένη σκέψη; Μήπως ο νεοελληνικός Διαφωτισμός συνιστά ένα πνευματικό φαινόμενο με σχετική μόνο ιδεολογική συνοχή και καθαρότητα, περισσότερο σύνθετο από ό,τι συνήθως τείνουμε να το προσλαμβάνουμε; Ποιον πολιτικό προσανατολισμό έχουν τα ποικίλα σχέδια περί ελληνικής αυτοκρατορίας που επαναλαμβάνονται σε διαφορετικές ιστορικές στιγμές; Είναι όλα τα αυτοκρατορικά οράματα ταυτόσημα μεταξύ τους;

Σε μια μακρά διαδρομή, η οποία ξεκινά από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου και συνεχίζει μέχρι την κριμαϊκή σύγκρουση των μέσων του 19ου αιώνα, εικονογραφούνται οι κρισιμότερες όψεις της ελληνικής εθνικής ιδεολογίας. Επισημαίνονται οι καταστατικές αντιφάσεις της, υπογραμμίζονται οι συνέχειες και εξετάζονται οι αλλοιώσεις που επέρχονται στο πέρασμα του χρόνου. Τα χαρακτηριστικότερα κείμενα της ευρύτερης περιόδου φωτίζονται υπό νέο πρίσμα, προκειμένου η Μεγάλη Ιδέα να κατανοηθεί ιστορικά μέσα στην εποχή της και να συσχετισθεί με τη γενικότερη κίνηση των ευρωπαϊκών εθνικισμών στη μακρύτερή τους διάρκεια.

Από τον προεπαναστατικό κλεφταρματολισμό έως τις αρχές του 20ού αιώνα ο ελληνικός στρατός υπήρξε ένας κομβικής σημασίας θεσμός. Είτε ως ο κύριος μηχανισμός για τη διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων κατά τη δεκαετία του 1820 είτε ως το κύριο μέσο για την επιβολή της κεντρικής εξουσίας στο νεοσύστατο κράτος, η οργανωτική δομή του στρατεύματος και ο ρόλος του βρίσκονταν στο επίκεντρο των συζητήσεων, των αντεγκλήσεων και των πολιτικών αποφάσεων. Πολύ δε περισσότερο, όταν τέθηκε δι' επισήμων χειλέων το 1844 το ζήτημα της Μεγάλης Ιδέας. Η αποτελεσματική συγκρότηση του στρατιωτικού μηχανισμού συνιστούσε απαραίτητο όρο για την υλοποίηση του εθνικού οράματος. Αλλά αν σε αυτό συμφωνούσαν όλοι -πολιτειακή, πολιτική ηγεσία, κοινή γνώμη- η εφαρμογή ενός πειστικού προγράμματος προσέκρουε στην αδήριτη οικονομική, πολιτική και διπλωματική πραγματικότητα.

Η επαναστατική εμπειρία απέδειξε ότι ήταν αδύνατο να σχηματιστεί τακτικός στρατός για τη διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων. Το ευφυές σχέδιο του Καποδίστρια της περιόδου 1828-1831 έγινε γρήγορα ανάλωμα των εμφυλίων συρράξεων που ακολούθησαν. Κατά την τριακονταετία της οθωνικής βασιλείας επιτεύχθηκε η οργάνωση στρατού, προορισμένου όμως να στηρίξει τις επιλογές της κεντρικής εξουσίας. Τι κι αν η καλοπροαίρετη και ρομαντική αλλά ανίκανη να ερμηνεύσει την πραγματικότητα βασίλισσα Αμαλία καλούσε "ν' ανάψη η επανάστασις" μέσα στον φιλοπόλεμο οίστρο του 1854. Η υιοθέτηση της μεγαλοϊδεατικής πολιτικής στα μέσα του αιώνα εγκαινίαζε έναν αδιέξοδο κύκλο στρατιωτικών κινητοποιήσεων, οι οποίες έως το "ατυχές" 1897 υπογράμμισαν μια αναμφίλεκτη πραγματικότητα: η οποιαδήποτε απόπειρα αλυτρωτικής πολιτικής εξυπηρετούσε εύπεπτες και εφήμερες πολιτικές μεγαλοστομίες, συνήθως προεκλογικού χαρακτήρα, ικανές να συσκοτίσουν την πραγματικότητα. Η οικονομική καχεξία, η διπλωματική συνήθως απομόνωση και η απουσία μακροπρόθεσμου σχεδιασμού κατέστησαν τη Μεγάλη Ιδέα μια εθνική χίμαιρα και τον στρατιωτικό μηχανισμό έρμαιο των κομματικών αντεγκλήσεων και πειραματισμών. Οι ισχυροί κόλαφοι της τελευταίας δεκαετίας του 1890 -η πτώχευση, ο ελληνοτουρκικός πόλεμος και ο αναπόφευκτος Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος- αποτυπώνουν με ενάργεια την αλληλεπίδραση των οικονομικών, πολιτικών και εθνικών δεδομένων, σε μια σπειροειδούς χαρακτήρα αδιέξοδη κατάληξη.

Η εσωστρέφεια που ακολούθησε γονιμοποίησε έναν ενδιαφέροντα προβληματισμό και μια επανατοποθέτηση του εθνικού ζητήματος. Και η τομή του 1909 υπήρξε "επαναστατική" κατά τούτο: έγινε η αφετηρία για έναν μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, στηριγμένο στον αναγκαίο αστικό θεσμικό εκσυγχρονισμό, μακριά από τυχοδιωκτικές και δονκιχωτικού χαρακτήρα επιδιώξεις.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)