ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΜΙΕΤ- ΑΜΕΡΙΚΗΣ 13

«...Τα αποτελέσματα του προγράμματος της Σμυρναϊκής Βιβλιογραφίας παραδίδονται στην επιστημονική κοινότητα και στο ενδιαφερόμενο λόγιο κοινό με την ανά χείρας έκδοση και τον συμπαγή δίσκο της βιβλιογραφικής αναγραφής που την συνοδεύει. Στην εκπόνηση του προγράμματος αυτού το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών συνεργάστηκε με τα έμπειρα στελέχη του Βιβλιολογικού Εργαστηρίου "Φίλιππος Ηλιού" (Μουσείο Μπενάκη - Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος). Τα πορίσματα της μελέτης των διακυμάνσεων της βιβλιοπαραγωγής και της έντυπης αποτύπωσης της παιδείας στην Ιωνική μητρόπολη παρουσιάζει στον παρόντα τόμο η παλαιά ερευνήτρια του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών Ιωάννα Πετροπούλου, η οποία εργάστηκε με αφοσίωση, εγκυρότητα και ακάματο ζήλο για να αποδώσει αυτό το σημαντικό έργο...».
 

Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης

(από τον πρόλογο του βιβλίου)

 «Σαν της Σμύρνης το γιανγκίνι στο ντουνιά δεν έχει γίνει...»

Ήταν η πυρκαγιά που σήμανε το τέλος της Γκιαούρ Ιζμίρ, εκείνες τις μαύρες μέρες του Σεπτέμβρη του 1922. Και όμως, τόσα χρόνια μετά, δεν έχουν λησμονηθεί το Και, η Αγία Φωτεινή, το Κορδελιό, ο Μπουρνόβας...

Πώς όμως ήταν η Σμύρνη πριν καταστραφεί;

Μετά από πολυετή έρευνα, ο Γιώργος Πουλημένος συνέγραψε έναν περιηγητικό οδηγό της πόλης της Σμύρνης, όπως ήταν κατά το μοιραίο έτος 1922. Στην αρχή του βιβλίου δίνονται γενικές πληροφορίες για τη Σμύρνη (πληθυσμός, κλίμα, ιστορία, οικονομία, πληροφορίες για περιηγητές), καθώς και το θρησκευτικό εορτολόγιο του έτους 1922 για όλες τις κοινότητες των κατοίκων της πόλης. Ακολουθούν είκοσι επτά μεγάλης ακριβείας πρωτότυποι χάρτες που σχεδίασε ο Γ. Πουλημένος με βάση παλαιούς χάρτες της Σμύρνης. Σ' αυτούς έχουν αποτυπωθεί με ακρίβεια οι δρόμοι και τα σημαντικότερα δημόσια και ιδιωτικά κτήρια της πόλης (διοικητήριο, δημόσιες υπηρεσίες, τελωνεία, προξενεία, σιδηροδρομικοί σταθμοί, σχολεία, εκκλησίες, τζαμιά, συναγωγές, βερχανέδες, ξενοδοχεία, θέατρα, κινηματογράφοι, εστιατόρια, νοσοκομεία, εργοστάσια κ. ά.). Κάθε χάρτης συμπληρώνεται με παλιές φωτογραφίες και σύντομα κατατοπιστικά κείμενα με τις σημαντικότερες πληροφορίες για τη συγκεκριμένη περιοχή. Τα προάστια, τα χωριά και οι κοντινοί οικισμοί (Κορδελιό, Μπουρνόβας, Μπουτζάς κ.λπ.) αναφέρονται στο τέλος του βιβλίου.

Μέσα από τις σελίδες του οδηγού, χρήσιμου στον επισκέπτη του τότε, αλλά και του τώρα, προβάλλει ολοζώντανη η μυθική πια πόλη, η μητρόπολη του Μικρασιατικού και του Αιγαιακού Ελληνισμού, η αλησμόνητη Σμύρνη.

Στο βιβλιοπωλείο μας θα βρείτε επίσης το συλλογικό έργο Η Προκυμαία της Σμύρνης

Μία πρωτότυπη παρουσίαση της περίφημης Προκυμαίας της Σμύρνης. Από την ολοκλήρωση του έργου το 1875 έως την πυρπόληση της Σμύρνης το 1922, το θαλάσσιο μέτωπο, γνωστό ως «Και», με τα πολυτελή μέγαρα, τα θέατρα και τα καφενεία, τα ξενοδοχεία και τα προξενεία και βέβαια το λιμάνι, έγινε η πιο χαρακτηριστική εικόνα της κοσμοπολίτικης πόλης και το σύμβολο μιας ολόκληρης εποχής.

Το δίτομο αυτό έργο παρουσιάζει με πρωτότυπο και εποπτικό τρόπο το «Και», την μήκους τριών και πλέον χιλιομέτρων Προκυμαία της Σμύρνης, ως ένα ενιαίο αρχιτεκτονικό, τοπογραφικό και ιστορικό σύνολο.

Το «Και» ήταν το συνώνυμο της προόδου, του κοσμοπολιτισμού και της ευμάρειας των κατοίκων της, κατά τα 47 χρόνια που μεσολάβησαν από την ολοκλήρωσή του τον Αύγουστο του 1875 μέχρι τον Σεπτέμβρη του 1922. Ακριβώς τότε όμως, η εικόνα αυτή έμελλε να αλλάξει βίαια, με την τραγική κατάληξη του ελληνοτουρκικού πολέμου, την ανακατάληψη της Σμύρνης από τον τουρκικό στρατό και τη μεγάλη πυρκαγιά που ακολούθησε. Μεγάλο μέρος των κτισμάτων της Προκυμαίας χάθηκε ανεπιστρεπτί και ό,τι είχε επιζήσει έπεσε μοιραία, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, θύμα της νέας ανοικοδόμησης της πόλης ως σύγχρονης Ιζμίρ.

Η παρούσα έκδοση αποτελεί τον καρπό πολυετούς έρευνας των συγγραφέων, οι οποίοι αξιοποίησαν το σύνολο των διαθέσιμων πηγών (βιβλιογραφία, τύπο, φωτογραφίες, χάρτες, εμπορικούς οδηγούς κ.ο.κ.) στην Ελλάδα και διεθνώς.

Μελετήθηκαν εκατοντάδες καρτ-ποστάλ και πανοράματα, όπου αποτυπώνονται τα μεγαλοπρεπή ιδιωτικά μέγαρα, θέατρα, καφέ, προξενεία, λέσχες και ξενοδοχεία του «Και», καθώς και η ζωηρή κίνηση του λιμανιού.

Πρόκειται για τις διαφορετικές πτυχές του δημόσιου και ιδιωτικού βίου της Σμύρνης, μιας σημαντικής πόλης-κόμβου που, αν και βρισκόταν στην Ανατολή, ανέπνεε για αιώνες τον αέρα της Δύσης.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ιστορία των ενοίκων του «Και», που αποτελούσαν μέλη μίας δυναμικής, πολυεθνικής κοινωνίας.

Με βάση τα παραπάνω, το καθένα από τα 200 και πλέον κτίσματα που καταγράφηκαν, μελετήθηκε και σχεδιάστηκε ξεχωριστά, ενώ με την χρήση ψηφιακής τεχνολογίας επιχειρήθηκε για πρώτη φορά μία συνολική ανασύσταση του παραλιακού μετώπου της Σμύρνης, που συμπληρώνεται με πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

Μπορεί τα πάντα στη Σμύρνη να έχουν αλλάξει, όμως εκείνη συνεχίζει να επιζεί στη συλλογική μνήμη μέσα από τη μελέτη της ιστορίας της. Έναν νοερό περίπατο σε ένα εμβληματικό τμήμα της, το θρυλικό «Και», προσφέρει αυτό το βιβλίο, ζωντανεύοντας μέσα από τις σελίδες του την οριστικά χαμένη «χρυσή εποχή» της Σμύρνης.

(παρουσίαση από τις Εκδόσεις Καπόν)

Οι επέτειοι γεγονότων, ευτυχών ή θλιβερών, αποτελούν ευκαιρίες για αναστοχασμό όσον αφορά στις αιτίες που οδήγησαν σ’ αυτά, στα διδάγματα που προκύπτουν και γενικά στις επιδράσεις που άσκησαν ή που εξακολουθούν να ασκούν στις κοινωνίες που τα δημιούργησαν ή τα υπέστησαν. Υπάρχουν, ωστόσο, γεγονότα που δεν μπορεί να τα «χωρέσει ο νους του ανθρώπου» και αρνείται να τα αποδεχθεί, όπως συνέβη για παράδειγμα με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και την Καταστροφή της Σμύρνης. Την πρώτη η συλλογική μνήμη διέσωσε ως «θέλημα Θεού», τιμωρία για μακρά περίοδο διαφθοράς και σήψης με σύμφυτη ωστόσο την ελπίδα της επανάκτησης από τους Έλληνες –Πάλι με χρόνους με καιρούς. Την καταστροφή της Σμύρνης, μιας ακμάζουσας πόλης, που παραδόθηκε στη φωτιά και την καταστροφή και ο πληθυσμός της αποτελούμενος στην πλειονότητά του από Έλληνες, όταν δεν δολοφονήθηκε, οδηγήθηκε στην προσφυγιά, τη βίωσε τουλάχιστον ως αδικία. 

Το Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, εθνική κιβωτός της συλλογικής μνήμης, σε συνεργασία με τον δραστήριο Φιλοπρόοδο Όμιλο Υμηττού διοργανώνουν το παρόν επιστημονικό συνέδριο με θεματικό πλαίσιο: Σμύρνη: Η ανάπτυξη μιας μητρόπολης της Ανατολικής Μεσογείου (17ος αι. - 1922). Η πρόταση ανήκει στον Φιλοπρόοδο Όμιλο, τον οποίο ίδρυσαν και αποτελούν πρόσφυγες της Ιωνίας, κυρίως από την περιοχή της Σμύρνης. Το Κέντρο, που εδώ και μια δεκαετία συνεργάζεται με τους εθνοτοπικούς, πολιτιστικούς συλλόγους και παρακολουθεί το σημαντικό έργο τους, δέχθηκε την πρόταση και αναζήτησε πρωτότυπες επιστημονικές ανακοινώσεις με κέντρο ενδιαφέροντος την ελληνορθόδοξη κοινότητα της Σμύρνης, τον ρόλο της στη ζωή της πόλης και τις σχέσεις της με τις υπόλοιπες εθνοπολιτισμικές ομάδες. Ζήτησε, λοιπόν, ανακοινώσεις από καταξιωμένους επιστήμονες σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της Ελλάδας και του εξωτερικού. Η οικιστική ανάπτυξη, ζητήματα κοινωνικής και κοινοτικής οργάνωσης, η αστική κοινωνικότητα (σύλλογοι, λέσχες), ο λαϊκός πολιτισμός εντός του αναπτυσσόμενου αστικού πλαισίου της Σμύρνης και της περιοχής της, η δημογραφία και οι μεταναστευτικές κινήσεις, η εκπαίδευση, οι ιδεολογίες, η εκδοτική δραστηριότητα, το θέατρο, η μουσική και οι τέχνες, η οικονομία και το εμπόριο αποτελούν θέματα που θα αναπτυχθούν στο συνέδριο αυτό. 

Με δεδομένο ότι η Μικρασιατική Καταστροφή αποτελεί σημείο αναφοράς στην πρόσφατη εθνική μας ιστορία και οι συνέπειές της, στις πραγματικές και τις συμβολικές τους διαστάσεις, επηρεάζουν τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα και η θέαση του μικρασιατικού ελληνισμού είναι αδύνατον να αποσπασθεί από τις διαδικασίες ένταξης των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία, την προσφυγική ταυτότητα και μνήμη και την καταστροφή, η συνολική επιστημονική διερεύνηση του πολιτισμού και της ιστορίας της Μικράς Ασίας, πέραν κάποιων νοσταλγικών αναμνήσεων για ορισμένες περιοχές των χαμένων πατρίδων, εξακολουθεί να παραμένει ζητούμενο. Σε αυτό το πλαίσιο επιλέξαμε να εστιάσουμε τη μελέτη της Σμύρνης στους τρεις τελευταίους αιώνες, κατά τη διάρκεια των οποίων εξελίσσεται σε πόλη-σύμβολο της οικονομικής ανάπτυξης, της κοινωνικής ανέλιξης, της πολιτιστικής υπεροχής της ακμής του μικρασιατικού ελληνισμού. 

Ο Τάσος Αθανασιάδης στο Ελεγειακό Οδοιπορικό του γράφει: «Όπως δε θυμάται κανείς τις επιθανάτιες ώρες κάποιου, μα τις μέρες της ακμής του, έτσι κι εγώ είχα ασυναίσθητα απωθήσει, από τη μνήμη μου την προκυμαία που είχα εγκαταλείψει, με το πανικόβλητο πλήθος παγιδευμένο ανάμεσα στις φλόγες, γιατί κυριαρχούσε επίμονα μπρός μου η γοητευτική εικόνα του περίφημου Και της Σμύρνης με τα αρχοντικά, τα μεγαλοπρεπή ξενοδοχεία, τα πολυτελή κέντρα, τα γραφικά τραμβάυ, τις κομψές σιλουέτες, να παίρνει μια διάσταση οραματική μέσα στο μοναδικό ηλιοβασίλεμά της». 

Και μεις χωρίς να ξεχνάμε ό,τι εθνικά πόνεσε, θεωρούμε ότι πρέπει να ανασυγκροτήσουμε το πρόσωπο του πολιτισμού των ελληνικών πληθυσμών που έζησαν στην Ιωνία, στον Πόντο, στην Καππαδοκία, στην Αν. Θράκη και όπου αλλού, με έρευνα στον χώρο, τα αρχεία και τη ζωντανή συλλογική μνήμη.

 [από τον Πρόλογο της Αικατερίνης Πολυμέρου-Καμηλάκη]

Οι Κυθήριοι στη Σμύρνη που μετανάστευσαν από το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα και παρέμειναν εκεί μέχρι την Καταστροφή (1922) εμφανίζουν ένα συναρπαστικό οδοιπορικό που τους κατέστησε ξεχωριστούς σ’ αυτή την περιοχή. 

Η ανά χείρας έκδοση χωρίζεται σε τρία Μέρη: 

Το Πρώτο Μέρος αφιερώνεται στη μετάβαση των Ελλήνων στην Ιωνία και ιδιαίτερα στη Σμύρνη• περιγράφονται σημαντικοί σταθμοί στην πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή του τόπου αυτού. 

Στο Δεύτερο Μέρος, με επίκεντρο τους Κυθήριους, αναλύονται (α) οι μεταβάσεις τους προς τη Σμύρνη, με στοιχεία που προκύπτουν από τα διαβατήρια, τους εκλογικούς καταλόγους και κατάστιχο απόπλου πλοίων προς την Ιωνία• (β) η παρουσία των Κυθηρίων και η επαγγελματική τους απασχόληση στη Σμύρνη• (γ) η σωματειακή οργάνωση στην Κυθηραϊκή Αδελφότητα, η οποία έδειξε σημαντική δραστηριότητα, και οι λατρευτικές εκδηλώσεις προς τιμήν της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας• (δ) η ανθρωπογεωγραφία εννέα περιοχών του Νομού της Σμύρνης, όπου υπήρχε σημαντική συγκέντρωση Κυθηρίων και (ε) στοιχεία εξεχουσών κυθηραϊκών οικογενειών και μεμονωμένων ατόμων, όπου η παρουσία και η δράση τους απέκτησαν υπερτοπική εμβέλεια στις επιστήμες, τα γράμματα και τον πολιτισμό. 

Το Τρίτο Μέρος αφορά τους πρόσφυγες ως σύνολο που κατέφυγαν στην Ελλάδα και αντιμετώπισαν προβλήματα εγκατάστασης και οικονομικής και κοινωνικής ένταξης στη χώρα μας. Ειδική μνεία γίνεται στους Κυθηρίους πρόσφυγες στα Κύθηρα, στον Δήμο Ευόσμου Θεσσαλονίκης και στον Δήμο Καισαριανής στην Αθήνα.