ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΜΙΕΤ- ΑΜΕΡΙΚΗΣ 13

Η επισιτιστική βοήθεια στην κατεχόμενη Ελλάδα υπήρξε η μεγαλύτερη ανθρωπιστική επιχείρηση κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οργανώθηκε ύστερα από τον φοβερό χειμώνα της πείνας 1941-1942, που στοίχισε δεκάδες χιλιάδες ζωές και συγκλόνισε την παγκόσμια κοινή γνώμη, υποχρεώνοντας τελικά τους Συμμάχους να άρουν το ναυτικό αποκλεισμό και τις δυνάμεις του Άξονα να επιτρέψουν την τροφοδοσία της χώρας από τους Συμμάχους υπό διεθνή επίβλεψη.

Η επιχείρηση πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και με ευθύνη της σουηδικής κυβέρνησης. Η Σουηδία διέθεσε πλοία για τη μεταφορά των τροφίμων και ηγήθηκε μιας μικτής ουδέτερης σουηδο-ελβετικής Επιτροπής Διαχείρισης που ανέλαβε την επίβλεψη της επιχείρησης. Επί τρία σχεδόν χρόνια εισήχθησαν περίπου 650.000 τόννοι τροφίμων, που διανεμήθηκαν σε πάνω από τέσσερα εκατομμύρια ανθρώπους σ’ όλη σχεδόν την Ελλάδα, συμβάλλοντας αποφασιστικά στη διάσωση του πληθυσμού της χώρας από τον λιμό. Η έκταση της ανθρωπιστικής επιχείρησης και η ιδιόμορφη θέση της σουηδο-ελβετικής ουδέτερης αποστολής, σε μια χώρα υπό κατοχή που σπαράσσονταν από τον απελευθερωτικό αγώνα, αλλά και από εμφύλιες διαμάχες, καθιστά τη μελέτη της δράσης τους εξαιρετικά ενδιαφέρουσα για την ιστορία της Ελλάδας.

Το βιβλίο αυτό, που επιμελήθηκε ο γιος ενός από τους σουηδούς αντιπροσώπους, περιγράφει τη σχετικά άγνωστη αυτή αποστολή, με επίκεντρο τη δράση της σουηδικής συνιστώσας της, την περίοδο 1942-1945. Περιέχει κείμενα που αναλύουν την επιχείρηση σε όλες τις πτυχές της, περιλαμβανομένων και ορισμένων «ευαίσθητων» πλευρών. Δημοσιεύονται επίσης έγγραφα από σουηδικά και ελβετικά αρχεία, τα περισσότερα για πρώτη φορά, που περιέχουν εκτιμήσεις και απόψεις των σουηδών αντιπροσώπων για την Ελλάδα της Κατοχής και της πρώτης περιόδου μετά την Απελευθέρωση, καθώς και για την επιχείρηση βοήθειας.

Το καλοκαίρι του 1914 το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης ρίχτηκε σ’ έναν πόλεμο τόσο καταστροφικό που άφησε έντρομους τους επιζώντες, συγκλονισμένους από το γεγονός ότι ένας πολιτισμός που θεωρούσε τον εαυτό του πρότυπο για τον υπόλοιπο κόσμο είχε καταρρεύσει μέσα σε τέτοια αγριότητα.

Το 1939 οι Ευρωπαίοι ξεκίνησαν μια δεύτερη σύρραξη που κατάφερε να γίνει ακόμη χειρότερη – έναν πόλεμο όπου η εξόντωση αμάχων ήταν κεντρικός στόχος και, την επομένη, η βία δεν έπαψε να διαμορφώνει τη διχασμένη ήπειρο που προέκυψε. Η μακρά ευρωπαϊκή καταστροφή, αυτή η αφάνταστα δραματική, τραυματική αλλά και σαγηνευτική περίοδος από το 1914 ώς το 1949, δεν είχε προηγούμενο στην ανθρώπινη ιστορία. Το βιβλίο την αποδίδει σε τέσσερις μείζονες αιτίες: μια έκρηξη εθνοφυλετικού εθνικισμού, πικρές και ασυμφιλίωτες εδαφικές διαφορές, οξείες ταξικές συγκρούσεις που αναδείχθηκαν με την Ρωσική Επανάσταση, και μια παρατεταμένη κρίση του καπιταλισμού.

Συνδυάζοντας τη μοναδική επιστημοσύνη του με τη συναρπαστική του πρόζα, ο βραβευμένος Βρετανός ιστορικός Ίαν Κέρσοου αφηγείται την ιστορία αυτών των γεγονότων με έμπνευση, πρωτοτυπία και ανθρωπιά. Σκιαγραφεί τους υπεύθυνους των κρίσιμων αποφάσεων και φέρνει στην επιφάνεια τους βίαιους κραδασμούς του πολέμου που άλλαξαν ριζικά την πορεία της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας ιστορίας. Και δεν αποφεύγει τα δύσκολα ζητήματα που εγείρονται: τι σήμαινε για τους Ευρωπαίους ότι εγκαινίασαν και έζησαν σε τόσο τρομερούς καιρούς – και τι σημαίνει για μας σήμερα.

Ο περασμένος αιώνας έκλεισε πρόωρα με την αιφνίδια καμπή του 1989. Καθώς έληγε "η παρατεταμένη αναισθησία που η χειρουργική επέμβαση της Γιάλτας, το 1945, είχε επιβάλει στο σώμα του πλανήτη", ο 20ός αιώνας εμφανίστηκε κάτω από ένα νέο πρίσμα, σαν μια εποχή ξαφνικών ρήξεων, κεραυνοβόλων και απρόβλεπτων. Η ιστοριογραφία υποχρεώθηκε με τη σειρά της να αμφισβητήσει τα καθιερωμένα της πρότυπα, να αναρωτηθεί για τις μεθόδους της, να ορίσει εξαρχής τον χώρο της, να εξετάσει και πάλι τις ερμηνευτικές της κατηγορίες. Ξέσπασαν διαμάχες σχετικά με τους πολέμους, τις επαναστάσεις, τους φασισμούς και τις γενοκτονίες, διαμάχες που συγκλόνισαν γενικότερα τις κοινωνικές επιστήμες, σκιαγραφώντας το περίγραμμα μιας νέας προσέγγισης του συγκαιρινού κόσμου που ξεπερνάει κατά πολύ τα σύνορα της ιστορικής έρευνας. Εμφανίζονται διαρκώς εντάσεις ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, ανάμεσα στην ιστορία και τη μνήμη, ανάμεσα σε αποστασιοποιημένη έρευνα και βιωμένη ευαισθησία, ανάμεσα σε εμπειρογνώμονες και στη δημόσια χρήση του παρελθόντος, ενώ οι τόποι παραγωγής της ιστοριογραφίας δεν περιορίζονται πια στα πανεπιστήμια αλλά επεκτείνονται στην ευρύτερη κοινωνία.

Οικοδομημένο σαν κριτικός απολογισμός και προοπτική θεώρηση μερικών ιστοριογραφικών αντιδικιών που σημάδεψαν τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, τούτο το βιβλίο θέλει επίσης να είναι παρέμβαση σε μια διαμάχη ιδεών.

(από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)