ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΜΙΕΤ- ΑΜΕΡΙΚΗΣ 13

Τα ημερολόγια του Παναγιώτη Νικόπουλου, πέντε συνολικά σημειωματάρια, χωρίζονται σε δύο διακριτές χρονικές ενότητες. Η πρώτη είναι η περίοδος του πολέμου 1940–1941. Ο Νικόπουλος, στρατιώτης ήδη κατά την κήρυξη του πολέμου, αρχίζει να καταγράφει τις εντυπώσεις και τις σκέψεις του σ’ ένα ημερολόγιο καθώς η μονάδα του προωθείται προς το μέτωπο και στη συνέχεια υποχωρεί μετά την αστραπιαία επέλαση των χιτλερικών στρατευμάτων. Η δεύτερη χρονική ενότητα είναι η περίοδος κατά την οποία ο Νικόπουλος μεταφέρεται στο Γκρατς της Αυστρίας, τότε τμήμα του Τρίτου Ράιχ, και υποχρεώνεται σε καταναγκαστική εργασία. Στο διάστημα των τριών χρόνων που μεσολαβεί ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο ημερολόγιο, ο Νικόπουλος έχει οργανωθεί στο ΕΑΜ, ενώ δύο μήνες πριν από τη μεταφορά του στο Γκρατς συλλαμβάνεται και προτείνεται η φυλάκισή του ως «επικίνδυνου κομμουνιστή». 

Στο εκτενές επίμετρο, που τιτλοφορείται «Γράφοντας για τον εαυτό σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης», η ιστορικός Ελένη Κούκη σκιαγραφεί το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο πρέπει να διαβαστούν τα ημερολόγια. Αν το πρώτο ημερολόγιο έρχεται να προστεθεί σ’ ένα ήδη εκτενές σώμα αντίστοιχων κατάλοιπων από στρατιώτες της ίδιας περιόδου, το δεύτερο αφορά μια μαζική, τραυματική εμπειρία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, την ιδιοποίηση από το Γ΄ Ράιχ του εργατικού δυναμικού των κατεχόμενων από τους ναζί χωρών – εμπειρία που παραμένει υποφωτισμένη, κυρίως στην ελληνική ιστοριογραφία. 

Την έκδοση την προλογίζει η ανιψιά του συγγραφέα Ηρώ Νικοπούλου και την συμπληρώνει ένα πλούσιο εικονογραφικό υλικό με φωτογραφίες και τεκμήρια –ανάμεσά τους και επίσημα προσωπικά έγγραφα του Νικόπουλου από την παραμονή του στο Γκρατς ως κρατούμενου καταναγκαστικής εργασίας– καθώς και ένα Ευρετήριο Κυρίων Ονομάτων που περιλαμβάνει όσα ανθρωπωνύμια και τοπωνύμια αναφέρονται στα ημερολόγια.

Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η αποτύπωση της δράσης του ΕΔΕΣ – της μεγαλύτερης αντιστασιακής οργάνωσης μετά το ΕΑΜ.

Η δράση του ΕΔΕΣ, της μεγαλύτερης μη αριστερής αντιστασιακής οργάνωσης στην περίοδο της Κατοχής, εμφανιζόταν μεταπολιτευτικά να απασχολεί εντελώς περιστασιακά την ιστορική επιστήμη, κυρίως σε συνάρτηση προς την αντίστοιχη του ΕΑΜ. Η εξέταση της συγκρότησης και ανάπτυξής του μπορεί να συνεισφέρει στην κατανόηση των τομών και των ρήξεων που χαρακτήρισαν αυτή την περίοδο και στην ανανέωση της ευρύτερης συζήτησης για τον κοινωνικό και πολιτικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας στην κρίσιμη δεκαετία 1940-50.

Στο βιβλίο αυτό, που αναλαμβάνει την επισκόπηση της ιστοριογραφικής παραγωγής γύρω από τον ΕΔΕΣ, αναλύεται αρχικά η δράση της οργάνωσης την περίοδο 1941-45, με ιδιαίτερη έμφαση στο αντάρτικο της Ηπείρου και στο ρόλο του Ναπολέοντα Ζέρβα. Στη συνέχεια εξετάζεται η αποτύπωση αυτής της δράσης στα γραπτά των διαφόρων πρωταγωνιστών της περιόδου, αλλά και στην όλη συζήτηση για τη δεκαετία 1940-50. Τέλος, επισημαίνονται ορισμένα ζητήματα που μπορεί να αποτελέσουν ερευνητικές προκλήσεις για όποιους κοινωνικούς επιστήμονες θελήσουν να εγκύψουν στο μέλλον στην ιστορία του ΕΔΕΣ.