ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΜΙΕΤ- ΑΜΕΡΙΚΗΣ 13

Το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς και το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών παρουσιάζουν τον συλλογικό τόμο «Ελιά και λάδι στην ανατολική Μεσόγειο. Από την αρχαιότητα στην προβιομηχανική εποχή», τον οποίο επιμελήθηκαν οι Ηλίας Αναγνωστάκης και Ευαγγελία Μπαλτά, διευθυντές ερευνών στο ΙΙΕ.

Το έργο επικεντρώνεται στη μελέτη και παρουσίαση της ελαιοκαλλιέργειας και σε θέματα παραγωγής, διακίνησης και εμπορίας ελαιολάδου στην ανατολική Μεσόγειο. Ο γεωγραφικός αυτός χώρος, εκτός από τα περίπου όμοια κλιματικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά του, καθορίστηκε από κυριαρχίες που επέβαλαν ορισμένες παραγωγικές και εμπορικές πρακτικές στην ελιά και στα προϊόντα της. Συνεπώς ένα πλήθος περιοχών στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου φέρει πολιτικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά που προσφέρονται ιδανικά για έρευνα και μελέτη της ελαιοκομικής ιστορίας του χώρου. Ο τόμος διαρθρώνεται σε χρονολογική και μερικώς γεωγραφική ακολουθία και αποτελείται από δύο διακριτά μέρη (Α΄ μέρος: Αρχαιότητα – Βυζάντιο και Β΄ μέρος: Βενετοκρατία – Οθωμανικοί χρόνοι – Νέοι Χρόνοι) με υπευθύνους αντίστοιχα τους επιμελητές του τόμου Η. Αναγνωστάκη και Ε. Μπαλτά. Στις μελέτες διαπιστώνονται ομοιότητες και κοινότητα στοιχείων σε ό,τι αφορά αλλαγές και τομές στην ελαιοκομία γεγονός που καθιστά τις συμβολές του τόμου ένα συνεχές αλληλοσυμπληρούμενο ανάγνωσμα για την κατανόηση της ιστορίας της ελιάς και του λαδιού στη μεγάλη διάρκεια.

Συγγραφείς:
Ayşe Nükhet Adıyeke, Nuri Adıyeke, Ηλίας Αναγνωστάκης, Zeki Arıkan, Δέσποινα Ερ. Βλάσση, Patrick Boulanger, Jean-Pierre Brun, Χαράλαμπος Γάσπαρης, Mehmet Genç, Μαρία Γερολυμάτου, Αναστασία Γ. Γιαγκάκη, Στέλλα Δεμέστιχα, Δημήτρης Δημητρίου, Ελευθερία Ζέη, Εύη Μαργαρίτη, †Γεώργιος Μητροφάνης, Ευαγγελία Μπαλτά, Ντούσκα Ούρεμ-Κώτσου, Νίκος Ε. Καραπιδάκης, Γιώργος Κουτζακιώτης, Ειρήνη Κωνσταντίνου, Αγγελική Πανοπούλου, Μάνος Περάκης, Αντώνης Πλυτάς, Ναταλία Πούλου-Παπαδημητρίου, Έφη Ράγια, Gülden Sarıyıldız, †Ευρυδίκη Σιφναίου, Fikret Yilmaz, Rafael Frankel, Σοφοκλής Χατζησάββας.

Κρήνες, βρύσες και πηγές είναι το θέμα των φωτογραφιών που συγκεντρώνονται στο βιβλίο αυτό και προέρχονται όλες από το Αρχείο Φωτογραφίας του ΕΛΙΑ / ΜΙΕΤ. Οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται ξεκινούν από τα τέλη του 19ου αιώνα και φτάνουν μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Αποτυπώνουν γλαφυρά την κεντρική θέση που είχαν οι πηγές και οι κρήνες στη ζωή των ανθρώπων σε καιρό ειρήνης αλλά και σε καιρό πολέμου.

Ένας σημαντικός αριθμός φωτογραφιών εικονογραφεί τις καθημερινές ανάγκες για νερό που είχε κάθε νοικοκυριό – νερό πόσιμο, νερό για το μαγείρεμα και το πλύσιμο, δουλειά σχεδόν αποκλειστικά των γυναικών. «Το τρεχούμενο νερό μέσα στα σπίτια δεν είναι και τόσο παλιά υπόθεση στον τόπο μας. […]. Οι κοινοτικές βρύσες, τα πηγάδια και οι πηγές ήταν δημόσιος χώρος για τις γυναίκες, τόπος συνάντησής τους, έξω από το σπίτι, αποκλεισμένες καθώς ήταν από την πλατεία και τα λιγοστά μαγαζιά της. […] Όταν οι γυναίκες είχαν να πλύνουν, επειδή χρειαζόταν πολύ νερό, έπρεπε να πάνε στην ίδια την πηγή του, στα πηγάδια, στις βρύσες, στις ποταμιές ή όπου αλλού. Δεν ήταν καθόλου απλό. […] Μπορεί οι κρήνες και οι πηγές να ήταν τόπος συνάντησης και κοινωνικής συναναστροφής των γυναικών, κυρίως όμως ήταν τόπος μόχθου, μεγάλου μόχθου» (Σταύρος Ζουμπουλάκης)

Αλλά οι κρήνες ήταν όμως πάντοτε και τόποι ξεκούρασης, περιήγησης και συνάντηση και ως εκ τούτου και προσφιλείς χώροι φωτογράφισης: «Οι κάθε είδους εκδρομείς, του Ορειβατικού Συνδέσμου, της Ελληνικής Περιηγητικής Λέσχης ή όποιοι άλλοι, θα βγάλουν πάντα εκεί μια φωτογραφία». Χαρακτηριστικές επίσης είναι και οι φωτογραφίες οι οποίες απεικονίζουν στρατιώτες που έχουν σταματήσει σε κρήνες για να ξεδιψάσουν και να δροσιστούν.

Τέλος, δεν θα μπορούσαν να λείπουν από το λεύκωμα αυτό φωτογραφίες που συνδέονται με την ιερή χρήση του νερού: «δεν υπάρχει θρησκεία που η λατρεία της να μη συνδέεται, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, με τη ζωογόνα και καθαρτική λειτουργία του ύδατος». Ο φακός των φωτογράφων αποτυπώνει πηγές που έχουν συνδεθεί με την αρχαία λατρεία, οθωμανικές κρήνες, αγιάσματα, αγιορείτικες φιάλες κ.ά.

Στο βιβλίο αυτό περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, φωτογραφίες των Αδελφών Underwood, Γιώργου Βαφιαδάκη, Frédéric Boissonnas, Νίκου Ζωγράφου, Δημήτρη Παπαδήμου, Γιώργου Σεφέρη, καθώς και της USIS (Αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών) και της Section photographique de l’Armé française.

Με την «Ιογενή πνευμονία», κείμενο του Ζήσιμου Λορεντζάτου (1915–2004) που πρωτοκυκλοφόρησε το 2016 εκτός εμπορίου ως «Αντί ευχών», εγκαινιάζεται η νέα σειρά του ΜΙΕΤ «Αρχειοθήκη», η οποία θα περιλάβει αδημοσίευτα κείμενα (πεζά, ποιήματα, ημερολόγια, μαρτυρίες, επιστολές κ.ά.) που απόκεινται στα αρχεία του ΕΛΙΑ / ΜΙΕΤ καθώς και σε ιδιωτικά αρχεία. Στόχος της σειράς είναι να φέρει στο φως κείμενα άλλοτε κρυμμένα σε οικογενειακά αρχεία και άλλοτε προσιτά μόνο σε προϊδεασμένους ερευνητές.

Για το ιδιόμορφο αυτό γραπτό του Λορεντζάτου, που βρέθηκε στο αρχείο Λορεντζάτου του ΕΛΙΑ / ΜΙΕΤ και το οποίο μετέγραψε η Σοφία Μπόρα, σημειώνουμε, ενδεικτικά, από το Υστερόγραφο του Σταύρου Ζουμπουλάκη: «Το ανέκδοτο τούτο κείμενο, που αφηγείται μια προσωπική περιπέτεια υγείας, μπορεί να ξενίσει τον σταθερό αναγνώστη του συγγραφέα του. Ο Λορεντζάτος δεν ήταν εξομολογητικός, δεν μιλούσε για την ιδιωτική του ζωή ούτε καν στις φιλικές συναναστροφές. Τον ενοχλούσε πολύ και η παραμικρότερη ακόμη παρείσφρηση ιδιωτικών στοιχείων στη λογοτεχνία [...] Τη ζωή σου τη ζεις, δεν τη γράφεις, έλεγε και ξανάλεγε ο Λορεντζάτος, αυτό που γράφεις είναι μελέτες. Το να γράψει για τη ζωή του αποτελούσε, για εκείνον, ούτε λίγο ούτε πολύ, παρασπονδία».

Στις μετρημένες παρασπονδίες του, ο ίδιος ο Λορεντζάτος συγκαταλέγει «μια απόπειρα να περιγράψω (από αγάπη και μόνο για το μέρος) τη θαλασσινή γωνιά που γνωρίζω από τα παιδικά μου χρόνια και όπου κουβαλιέμαι ακόμα και πηγαίνω προσκυνητής στο νησί απ’ όπου κατάγομαι». Και παρόλο που ο συγγραφέας προσπαθεί να σβήσει τα προσωπικά στοιχεία από την αφήγησή του, είναι ολοφάνερο πως η περιπέτεια υγείας και η υπαρξιακή διαδρομή που τη συνοδεύει διαδραματίζονται στο νησί της καταγωγής του, την Κεφαλονιά.