ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΜΙΕΤ- ΑΜΕΡΙΚΗΣ 13

Η παρούσα έκδοση αποτελεί τον τέταρτο τόμο του Συντάγματος των παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών δαπέδων της Ελλάδας (τόμος ΙΙΙ.2) και περιλαμβάνει τα ψηφιδωτά δάπεδα της Μακεδονίας και της Θράκης (εκτός της Θεσσαλονίκης). Πρόκειται για συνέκδοση του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών) και του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης και αποτελείται από δύο μέρη (Μέρος Α΄: Κείμενο, Μέρος Β΄: Φωτογραφίες – Σχέδια).

Στην έκδοση συγκεντρώνονται όλα τα γνωστά έως σήμερα ψηφιδωτά, ενώ διασώζονται ψηφιδωτά άγνωστα στη βιβλιογραφία και παρέχονται πολυάριθμες αρχειακές πληροφορίες για τον χώρο της Μακεδονίας και της Θράκης. Περιλαμβάνονται επίσης πληροφορίες εντοπίων για οικοδομήματα και ψηφιδωτά κατεστραμμένα ή χαμένα, που συγκεντρώθηκαν σε περιηγήσεις σε αστικά κέντρα και στην ύπαιθρο. Στο εκτεταμένο συνθετικό μέρος που προτάσσεται γίνεται προσπάθεια να καταδειχθεί με τη βοήθεια της εικονογραφικής ανάλυσης ο καθοριστικός ρόλος που έπαιξε ο γεωγραφικός χώρος της Μακεδονίας και της Θράκης στην ανάπτυξη και την εξέλιξη των ψηφιδωτών διακοσμήσεων του ευρύτερου χώρου του Ανατολικού Ιλλυρικού. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις σχέσεις του παρουσιαζόμενου υλικού με τις γειτονικές, βορειότερες κυρίως, περιοχές, με τις οποίες ο υπό εξέταση γεωγραφικός χώρος αποτελούσε κατά την ύστερη αρχαιότητα ενιαίο διοικητικό τμήμα του βυζαντινού κράτους. Στα λήμματα των καταλόγων παρατίθενται για κάθε ψηφιδωτό οι χώροι που κοσμούνται με αυτό, η σημερινή κατάσταση και θέση του, οι διαστάσεις και τα χρώματά του εφόσον είναι γνωστά, η περιγραφή του, τυχόν επιγραφές, η χρονολόγησή του, η σχετική βιβλιογραφία και, αν υπάρχουν, άλλα πορίσματα που έχουν προκύψει από την αρχαιολογική έρευνα.

Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται το πλουσιότατο φωτογραφικό και σχεδιαστικό υλικό που παραχωρήθηκε από αρχαιολόγους, Εφορείες Αρχαιοτήτων, την Αρχαιολογική Εταιρεία, τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών, το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών και τα αρχεία των πανεπιστημιακών ανασκαφών Δίου και Φιλίππων, καθώς και μεγάλος αριθμός έγχρωμων φωτογραφιών η λήψη των οποίων πραγματοποιήθηκε σε κατά χώραν επισκέψεις. Το δεύτερο μέρος συμπληρώνεται με χάρτες στους οποίους σημειώνονται οι τοποθεσίες στις οποίες αποκαλύφθηκαν μνημεία με ψηφιδωτά.

H Παναγιώτα Aσημακοπούλου-Aτζακά, ομότιμη καθηγήτρια του Tμήματος Iστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, εργάστηκε από το 1969 έως το 2009 στο Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών. Το ερευνητικό της ενδιαφέρον εστιάζεται στην έρευνα της ύστερης αρχαιότητας και κυρίως στα θέματα που σχετίζονται με τις διακοσμήσεις εσωτερικών χώρων, ανάμεσα στα οποία την πρώτη θέση κατέχουν τα ψηφιδωτά δάπεδα. Ασχολείται επίσης με τους καλλιτέχνες και τους δωρητές στην ύστερη αρχαιότητα, με ποικίλα ζητήματα εικονογραφίας, καθώς και με την έρευνα ρωμαϊκών και χριστιανικών γραπτών πηγών, κυρίως σε ό,τι αφορά τη διάρκεια της ειδωλολατρίας στον χριστιανικό κόσμο. Κύριο ερευνητικό έργο της αποτελεί η συγγραφή σε διαδοχικούς τόμους (κατά γεωγραφικές περιοχές) του Συντάγματος (Corpus) των παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών δαπέδων της Ελλάδος. Το έργο αποτελείται από πέντε πολυσέλιδες μονογραφίες, από τις οποίες έχουν δημοσιευτεί οι τέσσερις. Για τον δεύτερο τόμο τιμήθηκε τον Δεκέμβριο του 1988 με βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. Συνεργάστηκε σε πολλά ευρωπαϊκά προγράμματα, το πιο πρόσφατο από τα οποία είναι το «Euromed Heritage ΙΙΙ, Byzantium Early Islam». Έχει δημοσιεύσει οκτώ μονογραφίες και πολλά άρθρα σε ελληνικά και ξένα περιοδικά, πρακτικά διεθνών και τοπικών συνεδρίων και συλλογικούς τόμους.

Tα ψηφιδωτά της Ροτόντας στη Θεσσαλονίκη αποτελούν τον σημαντικότερο διάκοσμο που διατηρείται από την πρώιμη βυζαντινή περίοδο. Το βιβλίο αυτό, με την πλούσια εικονογράφηση, καλεί τον αναγνώστη να εισέλθει στο κτίριο και να βιώσει τα χρυσά και ασημένια ψηφιδωτά που καλύπτουν τον ημισφαιρικό θόλο και τις καμάρες. Μετά την εισαγωγή στην αρχιτεκτονική της Ροτόντας, οι συγγραφείς επικεντρώνονται στα ψηφιδωτά, εξετάζοντας θέματα όπως την αυτοκρατορική χορηγία, τα πορτρέτα των μαρτύρων, το εικονογραφικό πρόγραμμα, αλλά και την τεχνική των ψηφιδωτών και τις αισθητικές ιδιότητες των πολύχρωμων εικόνων. Το σύντομο και περιεκτικό κείμενο προσφέρει μια εμπεριστατωμένη εισαγωγή στα ψηφιδωτά. Περιλαμβάνει επίσης ένα χρονολόγιο και έναν κατάλογο πρόσφατων εκδόσεων για το μνημείο. Έγχρωμες φωτογραφίες, πολλές από τις οποίες ελήφθησαν ειδικά γι’ αυτή την έκδοση, τεκμηριώνουν τις εντυπωσιακές ιδιότητες των έξοχων ψηφιδωτών.

Η Bente Kiilerich είναι καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν, Νορβηγία. Σπούδασε Κλασική Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, απ’ όπου απέκτησε μάστερ και διδακτορικό. Έχει δημοσιεύσει πολλές μελέτες για την ελληνική τέχνη της ύστερης αρχαιότητας και της βυζαντινής περιόδου καθώς και για την κλασική παράδοση στη σύγχρονη τέχνη. Είναι ξένη εταίρος της Νορβηγικής Ακαδημίας Επιστήμης και Γραμμάτων και επίσης πρώην πρόεδρος της Νορβηγικής Επιτροπής Βυζαντινών Σπουδών.

Ο Hjalmar Torp είναι επίτιμος καθηγητής της Μεσαιωνικής Ιστορίας της Τέχνης, στο Πανεπιστήμιο του Όσλο, Νορβηγία. Έζησε πέντε μήνες στη Θεσσαλονίκη, στο διάστημα 1953–54, μελετώντας τα ψηφιδωτά της Ροτόντας, για τα οποία δημοσίευσε στη συνέχεια πολλές μελέτες. Το 1981, έλαβε το ασημένιο μετάλλιο του Αγίου Δημητρίου, από τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Παντελεήμονα. Μέλος της Νορβηγικής Ακαδημίας Επιστήμης και Γραμμάτων, τιμήθηκε το 1999 με το υψηλού κύρους μετάλλιο Fridtjof Nansen για την αριστεία της έρευνάς του στην τέχνη της πρώιμης χριστιανικής, βυζαντινής και μεσαιωνικής τέχνης.