ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΜΙΕΤ- ΑΜΕΡΙΚΗΣ 13

Η παρούσα έκδοση αποτελεί τον τέταρτο τόμο του Συντάγματος των παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών δαπέδων της Ελλάδας (τόμος ΙΙΙ.2) και περιλαμβάνει τα ψηφιδωτά δάπεδα της Μακεδονίας και της Θράκης (εκτός της Θεσσαλονίκης). Πρόκειται για συνέκδοση του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών) και του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης και αποτελείται από δύο μέρη (Μέρος Α΄: Κείμενο, Μέρος Β΄: Φωτογραφίες – Σχέδια).

Στην έκδοση συγκεντρώνονται όλα τα γνωστά έως σήμερα ψηφιδωτά, ενώ διασώζονται ψηφιδωτά άγνωστα στη βιβλιογραφία και παρέχονται πολυάριθμες αρχειακές πληροφορίες για τον χώρο της Μακεδονίας και της Θράκης. Περιλαμβάνονται επίσης πληροφορίες εντοπίων για οικοδομήματα και ψηφιδωτά κατεστραμμένα ή χαμένα, που συγκεντρώθηκαν σε περιηγήσεις σε αστικά κέντρα και στην ύπαιθρο. Στο εκτεταμένο συνθετικό μέρος που προτάσσεται γίνεται προσπάθεια να καταδειχθεί με τη βοήθεια της εικονογραφικής ανάλυσης ο καθοριστικός ρόλος που έπαιξε ο γεωγραφικός χώρος της Μακεδονίας και της Θράκης στην ανάπτυξη και την εξέλιξη των ψηφιδωτών διακοσμήσεων του ευρύτερου χώρου του Ανατολικού Ιλλυρικού. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις σχέσεις του παρουσιαζόμενου υλικού με τις γειτονικές, βορειότερες κυρίως, περιοχές, με τις οποίες ο υπό εξέταση γεωγραφικός χώρος αποτελούσε κατά την ύστερη αρχαιότητα ενιαίο διοικητικό τμήμα του βυζαντινού κράτους. Στα λήμματα των καταλόγων παρατίθενται για κάθε ψηφιδωτό οι χώροι που κοσμούνται με αυτό, η σημερινή κατάσταση και θέση του, οι διαστάσεις και τα χρώματά του εφόσον είναι γνωστά, η περιγραφή του, τυχόν επιγραφές, η χρονολόγησή του, η σχετική βιβλιογραφία και, αν υπάρχουν, άλλα πορίσματα που έχουν προκύψει από την αρχαιολογική έρευνα.

Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται το πλουσιότατο φωτογραφικό και σχεδιαστικό υλικό που παραχωρήθηκε από αρχαιολόγους, Εφορείες Αρχαιοτήτων, την Αρχαιολογική Εταιρεία, τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών, το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών και τα αρχεία των πανεπιστημιακών ανασκαφών Δίου και Φιλίππων, καθώς και μεγάλος αριθμός έγχρωμων φωτογραφιών η λήψη των οποίων πραγματοποιήθηκε σε κατά χώραν επισκέψεις. Το δεύτερο μέρος συμπληρώνεται με χάρτες στους οποίους σημειώνονται οι τοποθεσίες στις οποίες αποκαλύφθηκαν μνημεία με ψηφιδωτά.

H Παναγιώτα Aσημακοπούλου-Aτζακά, ομότιμη καθηγήτρια του Tμήματος Iστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, εργάστηκε από το 1969 έως το 2009 στο Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών. Το ερευνητικό της ενδιαφέρον εστιάζεται στην έρευνα της ύστερης αρχαιότητας και κυρίως στα θέματα που σχετίζονται με τις διακοσμήσεις εσωτερικών χώρων, ανάμεσα στα οποία την πρώτη θέση κατέχουν τα ψηφιδωτά δάπεδα. Ασχολείται επίσης με τους καλλιτέχνες και τους δωρητές στην ύστερη αρχαιότητα, με ποικίλα ζητήματα εικονογραφίας, καθώς και με την έρευνα ρωμαϊκών και χριστιανικών γραπτών πηγών, κυρίως σε ό,τι αφορά τη διάρκεια της ειδωλολατρίας στον χριστιανικό κόσμο. Κύριο ερευνητικό έργο της αποτελεί η συγγραφή σε διαδοχικούς τόμους (κατά γεωγραφικές περιοχές) του Συντάγματος (Corpus) των παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών δαπέδων της Ελλάδος. Το έργο αποτελείται από πέντε πολυσέλιδες μονογραφίες, από τις οποίες έχουν δημοσιευτεί οι τέσσερις. Για τον δεύτερο τόμο τιμήθηκε τον Δεκέμβριο του 1988 με βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. Συνεργάστηκε σε πολλά ευρωπαϊκά προγράμματα, το πιο πρόσφατο από τα οποία είναι το «Euromed Heritage ΙΙΙ, Byzantium Early Islam». Έχει δημοσιεύσει οκτώ μονογραφίες και πολλά άρθρα σε ελληνικά και ξένα περιοδικά, πρακτικά διεθνών και τοπικών συνεδρίων και συλλογικούς τόμους.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί τον τρίτο τόμο της σειράς "Μελέτες για τον Προφορικό Λόγο" του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών (ΙΝΣ) και είναι αφιερωμένο σε ένα θεμελιακό συστατικό της γλωσσικής διεπίδρασης, την ερωταπόκριση. Απαρτίζεται από πραγματολογικά προσανατολισμένες έρευνες που επικεντρώνονται σε ποικίλες όψεις των ερωτήσεων και απαντήσεων στον καθημερινό λόγο (κυρίως σε συνομιλίες ή τηλεφωνικές συνδιαλέξεις μεταξύ προσώπων με σχέση οικειότητας, στο Β΄ Μέρος) ή στη χρήση τους κάτω από θεσμικές περιστάσεις επικοινωνίας (σε τηλεοπτικές συνεντεύξεις/συζητήσεις και στη διδακτική διαδικασία, στο Γ΄ Μέρος). Βασική τους επιδίωξη είναι να φωτίσουν τις λειτουργίες των ερωταποκρίσεων σε συνάρτηση με τη μορφή και τη δομή τους, απαντώντας σε ερωτήματα, όπως: πώς επηρεάζεται η απάντηση από τον σχεδιασμό της ερώτησης (τα μορφοσυντακτικά, προσωδιακά κ.ά. χαρακτηριστικά της), ποιος είναι ο ρόλος των ερωταποκρίσεων σε συγκεκριμένα κειμενικά είδη (π.χ. Αφήγηση) ή δραστηριότητες (π.χ. αξιολόγηση), ποιες είναι οι διεπιδραστικές τους συνέπειες και ποιες οι επιπτώσεις του εξωγλωσσικού συμφραστικού πλαισίου στην αλληλουχία της ερώτησης-απάντηση.

Οι εργασίες που δημοσιεύονται εδώ έρχονται να συμβάλουν στην πρόσφατη διεθνή έρευνα πάνω στο ζήτημα των πράξεων που πραγματοποιούνται με μια ερώτηση και τις συνθήκες διαφοροποίησής τους. Η έρευνα αυτή διεξάγεται τα τελευταία χρόνια κυρίως από τη σκοπιά της Ανάλυσης Συνομιλίας, η οποία καταστατικά εκλαμβάνει το πυρηνικό ζεύγος της ερώτησης-απάντησης (και γενικότερα, τη χρήση της γλώσσας) ως κοινωνική δραστηριότητα, συνδέοντάς το με την ανισοκατανομή της γνώσης μεταξύ των συνομιλούντων ατόμων και τη διαχείρισή της στην επικοινωνία. Οι θεωρητικές παραδοχές, τα κεντρικά ζητήματα και τα βασικά πορίσματα των σχετικών ερευνών εξετάζονται από την ειδική επί του θέματος των ερωταποκρίσεων, καθηγήτρια M.-L. Sorjonen, στο εισαγωγικό άρθρο του τόμου (Α΄ Μέρος).

Με τον τρόπο αυτό, οι επιμέρους μελέτες για την ελληνική μπορούν να προσεγγιστούν μέσω ενός συνεκτικού θεωρητικού πλαισίου, χωρίς απαραίτητα οι ίδιες να το ασπάζονται. Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα τα ευρήματά τους να ενταχθούν σε ένα διαγλωσσικό πλέγμα και να αποτιμηθούν στη βάση της καθολικότητας ή μη των έως τώρα συμπερασμάτων για τις ερωτήσεις-απαντήσεις σε άλλες γλώσσες.

Η επιμελήτρια του τόμου είναι ομότιμη καθηγήτρια του Α.Π.Θ.

(Από την παρουσίαση του βιβλίου)

«Η σχέση της χαρτογραφίας και γενικότερα της γεωγραφίας με την πολιτική είναι ηροδότεια: και πανάρχαια και ουσιαστική. Ο γενικός αυτός αφορισμός ισχύει κατεξοχήν στην περίπτωση της ειδικής αποστολής σχεδιαστών, χαρτογράφων, τοπογράφων και μηχανικών του γαλλικού ναυτικού, η οποία ανέλαβε στα 1685-1687 –με διαδοχικά ταξίδια των μελών της στην ανατολική Μεσόγειο και κάτω από την τελική καθοδήγηση ενός δοκιμασμένου κρατικού αξιωματούχου, του Etienne Gravier d' Ortieres (Dortieres)– να αποτυπώσει με κάθε δυνατή λεπτομέρεια όρμους και λιμάνια νησιών του νοτίου Ιονίου και του Αιγαίου, τις οχυρώσεις της Θεσσαλονίκης, των Δαρδανελλίων, της Κωνσταντινούπολης και της Κύπρου και όψεις μικρασιατικών, συριακών και αιγυπτιακών λιμανιών (ιδιαίτερα βέβαια της Αλεξάνδρειας).

Η επίσημη πάντως εντολή που είχε δοθεί στον d' Ortieres ήταν να αποκαταστήσει την εύρυθμη λειτουργία των γαλλικών εμπορικών σταθμών στις "σκάλες" της ανατολικής Μεσογείου (echelles du Levant), πατάσσοντας τις καταχρήσεις των προξενικών εκπροσώπων της Γαλλίας και επιβάλλοντας δυναμικά στις τοπικές οθωμανικές αρχές τους όρους της γαλλοτουρκικής συνθήκης του 1673. Το υπόμνημα μάλιστα, που υπέβαλε για τα ζητήματα αυτά στους προϊσταμένους του μετά το τέλος της αποστολής, χρησίμευσε ως υπόδειγμα και σε επόμενες ανάλογες "επιθεωρήσεις" των γαλλικών εμπορικών κέντρων της οθωμανικής επικράτειας (της "Ανατολής"). Ωστόσο η σημασία της αποστολής του 1685-1687 –και συνεπώς και των επιστημονικών και ιδιαίτερα των χαρτογραφικών της επιδόσεων– είναι πολυδιάστατη με έντονα πολιτικά χαρακτηριστικά. Αλλά για να αποτιμηθούν τα χαρακτηριστικά αυτά θα πρέπει να εξεταστούν στο ιστορικό τους πλαίσιο σε συνδυασμό με το καθεστώς των σχέσεων της Γαλλίας με την Υψηλή Πύλη.»

Ι. Κ. Χασιώτης (από το βιβλίο)

Πανουργίαι υψηλόταται του Μπερτόλδου είναι η αρχή του τίτλου της ανώνυμης πρώτης έντυπης ελληνικής μετάφρασης (1645) του πεζού, αφηγηματο-διαλογικού έργου Le sottilissime astuzie di Bertoldo (1606) του παραγωγικότατου λαϊκού ιταλού συγγραφέα Giulio Cesare [dalla] Croce. Το έργο βρισκόταν στο τέρμα μιας δυτικοευρωπαϊκής μεσαιωνικής παράδοσης που παρουσίαζε έναν άξεστο και δύσμορφο χωριάτη με τσουχτερή πονηριά και θυμοσοφία, ισχυρό ένστικτο αυτοσυντήρησης και άσβεστη δίψα για την ελευθερία, να είναι ο αντίποδας του σοφού Σολομώντα. Ο Croce προσάρμοζε στο πνεύμα του αναγεννησιακού μανιερισμού ένα λατινικό έντυπο κείμενο (περ. 1470) με εβραϊκή προέλευση, τον Διάλογο Σολομώντα και Μαρκόλφου, αλλάζοντας τα ονόματα των πρωταγωνιστών και μεταφέροντάς τους στη βερονέζικη αυλή του βάρβαρου ηγεμόνα Αλμποΐνου: θέλοντας να διασκεδάσει, μα και να σταθμίσει την εξυπνάδα του Μπερτόλδου, ο βασιλιάς, η εχθρική προς τον ήρωα γυναίκα του και άλλοι της αυλής υποβάλλουν τον ήρωα σε αλλεπάλληλες ερωτήσεις και δύσκολες δοκιμασίες, τις οποίες ο «απλοϊκός» και «αμόρφωτος» χωριάτης ξεπερνά με θάρρος και αντισυμβατική αυθάδεια. Οι κριτικοί αναγνωρίζουν στον Μπερτόλδο όχι μονάχα έναν καινούργιο Αίσωπο, μα και έναν τύπο γελωτοποιού, ήρωα της φάρσας, του καρναβαλιού και της commedia dell’arte, που τα καμώματα και οι νίκες του μετατρέπονταν σε πηγή τέρψης του κοινού. Όπως και αλλού, το έργο γνώρισε και στον ελληνικό κόσμο μεγάλη απήχηση ως λαϊκό λογοτεχνικό ανάγνωσμα, ως αφετηρία θεατρικών έργων κτλ., ώς και τα χρόνια της δικτατορίας (1967-1974), αφού, τόσο σε περιόδους ξενοκρατίας όσο και αργότερα, ο λαός είχε ανάγκη από πρόσωπα υπερασπιστές του δικαίου.

Το βιβλίο, πρώτη ανθολογία πεζού κειμένου, είναι το ενδέκατο της σειράς του ΙΝΣ «Παλιότερα Κείμενα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» (επόπτες Γ.Κεχαγιόγλου και A.van Gemert), η οποία έχει σκοπό τη γνωριμία και εξοικείωση του μη εξειδικευμένου κοινού με τη λογοτεχνία παλιότερων περιόδων μέσα από εύχρηστες και αξιόπιστες επιστημονικά εκδόσεις, που απαλλάσουν από την ανάγκη καταφυγής σε πρόσθετα βοηθήματα. Προπομπό της σειράς αποτέλεσε το βιβλίο-εισαγωγή Από τον ύστερο Μεσαίωνα ώς τον 18ο αιώνα. Εισαγωγή στα παλιότερα κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας (2009), ενώ έχουν κυκλοφορήσει ήδη (2010-2017) οι εξής εκδόσεις κειμένων: Η κακοπαντρεμένη· Ο κάτης και ο μποντικός· Πτωχολέων· Ανακάλημα της Κωνσταντινούπολης· Ο έπαινος των γυναικών· Μ. Φαλιέρος, Λόγοι διδακτικοί του πατρός προς τον υιόν· Μανόλης Σκλάβος, Της Κρήτης ο χαλασμός· Εμμανουήλ/Μανόλης Λιμενίτης, Το Θανατικόν της Ρόδου· Η Βοσκοπούλα· Καταλόγια (Στίχοι περί έρωτος αγάπης).

(από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Το βιβλίο "Byzantium in the World. Artistic, Cultural & Ideological Legacy from the 19th to the 21st century" φωτίζει, με έναν μοναδικό τρόπο, την ξεχωριστή κληρονομιά του Βυζαντίου στην τέχνη, την πολιτισμική ιδεολογία και την πολιτική σκέψη των δύο τελευταίων αιώνων. Ακολουθώντας ένα γοητευτικό και συχνά απροσδόκητο ταξίδι μέσα από τις ανθρωπιστικές επιστήμες, την αρχιτεκτονική, τη διακόσμηση, τις καλές τέχνες, τον κινηματογράφο, τα μουσεία, την αρχαιολογική προσέγγιση, το design, τις εκθέσεις και την έμφυτη πολιτική τους ιδεολογία, το βιβλίο αυτό του αρχαιολόγου Δρ. Σταμάτιου Θ. Χονδρογιάννη, καταγράφει την πολύπλευρη επιρροή του Βυζαντίου στην κουλτούρα και τη σκέψη του κόσμου μας σήμερα.


(πηγή: Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών)

Οι λόγοι της επιλογής μιας θέσεως, κατά την αρχαιότητα, με τη μεγαλύτερη ακρίβεια, είναι πολλοί και δεν είναι καθόλου εύκολο να καθοριστούν όλοι. Η διάγνωση των αιτίων που οδήγησαν στην επιλογή μιας συγκεκριμένης θέσεως για την ανέγερση ενός ναού, κάποιου μνημείου αργότερα, ενός μοναστηριού, στους διάφορους λαούς, θα έδινε τη λύση σε άπειρα προβλήματα. Σήμερα, με τις γνώσεις που διαθέτουμε, διαβλέπουμε τη βούληση των ιδρυτών και των αρχιτεκτόνων στην επιλογή μιας θέσεως. Οι θέσεις αυτές ποικίλλουν και έχουν σχέση με αιτήματα προσπελάσεως, άμυνας, λόγους θρησκευτικούς και άλλους. Άλλοτε υπερισχύουν κάποιοι απ' αυτούς, κάποτε άλλοι. Είναι δυνατό να αναγνωρίσουμε, με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, και άλλους αστάθμητους παράγοντες και να διαφοροποιήσουμε το μυκηναϊκό, το κλασικό ή το προϊστορικό τοπίο.

(απόσπασμα από το βιβλίο)