ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΜΙΕΤ- ΑΜΕΡΙΚΗΣ 13

Οι Εκδόσεις Κύζικος παραδίδουν στο αναγνω­στικό κοινό την αφήγηση του Ιωάννη Τεβεκέλη, γεννημένου το 1909 στο Γκιούλμπαξε (Gülbahçe), ένα μικρό χωριό δίπλα στα Βουρλά της Μικράς Ασίας. Η σύντομη μαρτυρία του μας μεταφέρει στην περιοχή εκείνη, την περίοδο από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον πρώτο διωγμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, μέχρι τις ημέρες της Μικρασια­τικής καταστροφής. Το μεγαλύτερο μέρος της μαρτυρίας περιγράφει την πολύμηνη και δραματική περιπλάνησή του, με μια ομάδα 65 πατριωτών στα βουνά της Ερυθραίας, αμέσως μετά την αποχώρηση του Ελληνι­κού Στρατού από τη Μικρά Ασία, και τη διάσωσή τους, τελικά, στη Μυτιλήνη.

Το βιβλίο Πολεμικές επιχειρήσεις στα Μικρασιατικά παράλια κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) περιγράφει λεπτομερώς τις επιχειρήσεις των δυνάμεων της Αντάντ στα Μικρασιατικά παράλια, από το Αδραμύττι στον βορρά μέχρι την Αττάλεια στον νότο, κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Συμπεριλαμβάνονται οι ενέργειες των συμμαχικών υποβρυχίων στην Προποντίδα, ενέργειες οι οποίες ανησύχησαν πολύ τους Γερμανούς και τους Τούρκους επιτελείς, επειδή απείλησαν ως και την Κωνσταντινούπολη.

Ειδικότερα, το βιβλίο αυτό ασχολείται με τις δράσεις της Αντάντ εναντίον της Σμύρνης, με τις έρευνες για βάσεις γερμανικών υποβρυχίων, με τις αεροπορικές εμπλοκές, με τις επιδρομές Μικρασιατών ατάκτων (τους οποίους οργάνωσαν και υποστήριξαν οι Βρετανοί και οι Γάλλοι) και με κατασκοπευτικές επιχειρήσεις. Για την εκπόνηση του έργου χρησιμοποιήθηκε πληθώρα πηγών, αρχείων, φωτογραφιών, χαρτών και μαρτυριών (ελληνικών και ξένων).

Αφέλια 5 - Στέργιος Στεργίου. Κίος 1921-1922 Κείμενα:  Κωστής Λιόντης
Σχεδιασμός Σειράς: Διονύσης Καψάλης
Επιμέλεια: Βασιλική Χατζηγεωργίου, Ματθίλδη Πυρλή
Έκδοση: ΜΙΕΤ, Αθήνα 2018, 109σελ.
ISBN: 978-960-250-713-1
Τιμή: 14,00€        Τιμή ΜΙΕΤ: 9,80€

Στο βιβλίο παρουσιάζονται φωτογραφίες από το αρχείο του Συριανού ερασιτέχνη φωτογράφου Στέργιου Στεργίου, το οποίο απόκειται στο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ. Κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας ο Στεργίου, ηλικίας τότε 24 ετών, υπηρέτησε ως επίστρατος πεζοναύτης σε ναυτικό άγημα το οποίο τέθηκε υπό τη Στρατιωτική Διοίκηση Προύσσης. Το άγημα διαμοιράστηκε στα Μουδανιά, την Κίο και την Προύσα και ανέλαβε την τήρηση της τάξης στην περιοχή. Ο Στεργίου παρέμεινε στην Κίο ένα χρόνο, από το καλοκαίρι του 1921 μέχρι το καλοκαίρι του 1922. Στο διάστημα αυτό αποτύπωσε φωτογραφικά την εκκένωση της Νικομήδειας αλλά και την παρουσία του αγήματος σε πόλεις της Προποντίδας. Το φωτογραφικό αρχείο του Στέργιου Στεργίου περιήλθε στο ΜΙΕΤ με δωρεά την οποία πραγματοποίησαν η κόρη του Παναγιώτα Στεργίου και ο εγγονός του Νικόλαος Καΐλης τον Μάρτιο του 2017. Το αρχείο αριθμεί συνολικά 350 αρνητικά, εκ των οποίων τα 90 σχετίζονται με την παραμονή του Στεργίου ως πεζοναύτη στην Προποντίδα, ενώ τα υπόλοιπα αποτυπώνουν τη Σύρο του Μεσοπολέμου. Οι φωτογραφίες του Στεργίου (για τις οποίες χρησιμοποίησε μια Kodak των αρχών του 20ού αιώνα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται ως πρακτική δυσκολία) έρχονται να προστεθούν στον όγκο των φωτογραφικών τεκμηρίων που διαθέτουμε σήμερα για τη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Οι φωτογραφίες του Στεργίου αγνοούν τον τραγικό της επίλογο, ο οποίος απέχει ακόμη χρονικά. Οι παραθαλάσσιες πόλεις, οι ακτές, οι λήψεις πάνω στα πλοία δημιουργούν συνολικά την εικόνα μιας εμπόλεμης κατάστασης που ωστόσο παραμένει υπό έλεγχο και δεν εμπνέει καμία ανησυχία. Ο Στεργίου φωτογραφίζει την αναχώρηση του αγήματος από τον Πειραιά και τις μετακινήσεις του στα παράλια της Προποντίδας, τη ζωή στο στρατόπεδο και τις στρατιωτικές ασκήσεις. Επιπλέον διαμέσου αυτών των κυρίως αναμνηστικών φωτογραφιών καταγράφει σκηνές από πόλεις και χωριά της Ιωνίας που εύκολα ανακαλούν την περίοδο της ειρήνης και υπενθυμίζουν τη μακραίωνη συνύπαρξη αλλόθρησκων πληθυσμών στην περιοχή.

Ο Κωστής Α. Λιόντης υπογράφει το εισαγωγικό κείμενο, όπου, ύστερα από μια αναδρομή στις απαρχές της πολεμικής φωτογραφίας στον ελλαδικό χώρο, αναφέρεται ειδικότερα στην παρουσία και το έργο των φωτογράφων κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας και, τέλος, εξετάζει και αναλύει τις φωτογραφίες του παρόντος βιβλίου.

Η μνήμη των προσφύγων του 1922 αποτελεί σήμερα έναν κεντρικό τόπο μνήμης. Το αφήγημά της όμως έχει ιστορικότητα. Ξεκινά από τη συγκυρία των δραματικών μετακινήσεων των πληθυσμών σε όλη την Ευρώπη μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και από τις αγωνιώδεις προσπάθειες των ανθρώπων να βρουν μια συνθήκη βίου στη νέα κατάσταση. Ο τρόπος που οι πρόσφυγες αφηγούνταν το παρελθόν τους άλλαζε μαζί με το παρόν τους και τις προσδοκίες τους για το μέλλον. Η μνήμη τους, το τι λένε οι ίδιοι για την ιστορία τους και ο τρόπος που διαμορφώνουν την ταυτότητά τους σμιλεύτηκε σταδιακά, ισορροπώντας ανάμεσα στην εμπειρία και την προσδοκία, ανάμεσα στην επιθυμία αποφυγής της λήθης και την επιδίωξη της διαμόρφωσης μια καινούριας αλήθειας. Δεν είναι μια μνήμη άυλη, έχει υλικότητα, συνδέεται με φορείς, θεσμούς και πρακτικές, είναι αποτέλεσμα της πολιτικής βούλησης και των δικτύων στα οποία κινήθηκαν όσοι πρωταγωνίστησαν στη διαμόρφωσή της.

Σκοπός του βιβλίου είναι να περιπλανηθεί στις τροχιές της διαμόρφωσης της προσφυγικής μνήμης από την άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα μέχρι την ενσωμάτωσή τους στο εθνικό φαντασιακό, εξετάζοντας τη μνήμη στη διανοητική και την υλική της διάσταση. Επικεντρώνεται στην ιστορία των Θρακιωτών προσφύγων και εξετάζει τον ρόλο που έπαιξαν οι διανοούμενοι προσφυγικής καταγωγής, τον τρόπο με τον οποίο το παρελθόν αποτέλεσε το υπόβαθρο πρακτικών και διανοητικών αναζητήσεων και το πώς τελικά διαμορφώθηκε ένα νέο αφήγημα για την ελληνικότητα που συμπεριλάμβανε την εμπειρία των προσφύγων.

(Από την παρουσίαση της έκδοσης)

Το Αϊβαλί και η Μικρασιατική Αιολίδα υπήρξε έργο ζωής για τον αρχιτέκτονα Δημητρό Ε. Ψαρρό, ο οποίος ασχολήθηκε με την έρευνα και τη συγγραφή του από το 1969 έως το θάνατό του, το 2008. Πρόκειται για μια αρχιτεκτονική και πολεοδομική μελέτη που επιχειρεί να ανασυστήσει αυτή τη μοναδική από δημογραφική άποψη πολιτεία της Μικρασιατικής Αιολίδας, της οποίας ο πληθυσμός μέχρι το 1922 ήταν αμιγώς ελληνικός. Η έρευνα του Ψαρρού, σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου, «αποκαλύπτει βήμα βήμα τις φάσεις ανάπτυξης της πολιτείας και της γύρω περιοχής, αξιοποιώντας πληροφορίες που αναζητήθηκαν τόσο σε γραπτές ιστορικές πηγές όσο και σε προφορικές μαρτυρίες». Το βιβλίο παρουσιάζει «σε σχέδια και φωτογραφίες, τον κτιριακό της πλούτο, σε μια προσπάθεια να διασώσει, έστω και μόνο σε εικόνες, κάποια σημάδια στο χώρο που ήδη έχουν χαθεί, ή που πρόκειται να εξαφανιστούν σύντομα». Το κείμενο παρακολουθεί –ενορία την ενορία– την οικιστική εξέλιξη στους οικισμούς Αϊβαλί, Μοσχονήσια και Γενιτσαροχώρι, και συμπληρώνεται από μια πολυσέλιδη επισκόπηση του περιβάλλοντα χώρου αυτών των οικισμών, όπου, μεταξύ άλλων, καταγράφονται αναλυτικά όλα τα μοναστήρια, τα ξωκλήσια και τα νησάκια του ιδιότυπου αυτού αρχιπελάγους. Τέλος, τα παραρτήματα με τα οποία ολοκληρώνεται η μελέτη περιλαμβάνουν εκτενές χρονολόγιο με την ιστορία της περιοχής (από το 1000 έως το 1923) καθώς και ιστορικά, πληθυσμιακά και ανθρωπολογικά στοιχεία, ενώ στη βιβλιογραφία παρατίθενται οι γνωστές και άγνωστες πηγές που χρησιμοποίησε ο ερευνητής. Το εικονογραφικό υλικό, σημαντικότατο για την τεκμηρίωση της έρευνάς του Δ. Ε. Ψαρρού, περιλαμβάνει, εκτός από φωτογραφίες από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τις μέρες μας, και πρωτότυπα τοπογραφικά / αρχιτεκτονικά σχέδια του ίδιου αλλά και Τούρκων μελετητών της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς του τόπου.

Ο ΔΗΜΗΤΡΟΣ Ε. ΨΑΡΡΟΣ (12.8.1939–3.5.2008) γεννήθηκε στην Καλλιθέα. Σπούδασε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, απ’ όπου πήρε τα διπλώματα του μηχανολόγου-ηλεκτρολόγου μηχανικού (1963) και του αρχιτέκτονα (1968). Διατηρούσε, από το 1967 ώς το θάνατό του, Γραφείο Μελετών για έργα αρχιτεκτονικά, στατικά και ηλεκτρομηχανολογικά. Για το αρχιτεκτονικό του έργο του απονεμήθηκε δύο φορές το Βραβείο Εφαρμοσμένης Αρχιτεκτονικής του ΥΠΕΧΩΔΕ (1984 και 1987). Από το 1969 ασχολήθηκε συστηματικά με τη μελέτη της ιστορίας, της λαογραφίας και της αρχιτεκτονικής των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας, ιδιαίτερα κατά την οθωμανική περίοδο. Οι μακροχρόνιες επιτόπιες έρευνές του του επέτρεψαν να προβάλει πολλές φορές την πολιτιστική κληρονομιά και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική αυτών των τόπων με εκθέσεις, δημοσιεύσεις, τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ και ανακοινώσεις σε διάφορα διεθνή συνέδρια.

Διετέλεσε, μεταξύ άλλων: μέλος της Μόνιμης Επιτροπής Χωροταξίας του ΤΕΕ (1974–1979)· ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος της Δημοκρατικής Κίνησης Επιστημόνων (1975–1978)· γενικός γραμματέας της Ένωσης Κυδωνιατών (1981–1983), οπότε και επιμελήθηκε τη σχολιασμένη επανέκδοση της Ιστορίας των Κυδωνιών του Γεωργίου Σακκάρη του 1920, την εγκυρότερη ιστορική πηγή για το Αϊβαλί· γενικός γραμματέας της Ομοσπονδίας Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδος (1985–1987)· μέλος της Διεθνούς Επιστημονικής Επιτροπής Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής (CIAV) του ICOMOS  και του Δ.Σ. του Ελληνικού Τμήματος του ICOMOS (1999–2008).   

Συμμετείχε σε πολλά διεθνή και ελληνικά συνέδρια που οργανώθηκαν, μεταξύ άλλων, από το ICOMOS, την UNESCO, την Ομοσπονδία Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδος, το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος και το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Λέσβου, το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και την Εταιρεία Λεσβιακών Μελετών, το τουρκικό ίδρυμα Foundation of Lausanne Treaty Emigrants, την Αρχιτεκτονική Σχολή της Άγκυρας, το Δήμο Αϊβαλιού και τον τοπικό Σύλλογο Πολιτών «Baykus-Γλαυκώπις», κυρίως με θέματα που αφορούν τη μελέτη και την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Μικράς Ασίας και των Βαλκανίων, και ειδικότερα ελληνικών οικισμών στη Μικρά Ασία.

Ο Ελληνισμός του Πόντου υπήρξε ένα πολύ σημαντικό τμήμα του ελληνικού και του παγκόσμιου πολιτισμού. Αναπτύχθηκε στη βορειοανατολική Μικρά Ασία κατά τη διάρκεια πολλών αιώνων και δημιούργησε το αξιοθαύμαστο φαινόμενο της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Η Αυτοκρατορία αυτή υπήρξε το τελευταίο βυζαντινό κράτος, το οποίο ήκμασε στο σταυροδρόμι της Δύσης και της Ανατολής. Το παρόν βιβλίο αφιερώνεται σε αυτό το κράτος, που σεβόταν τις αρχαίες παραδόσεις, ήταν φορέας ενός μεγάλου πολιτισμού, αφομοίωνε τα επιτεύγματα άλλων λαών και επιβίωνε χάρη στις προσαρμοστικές του ικανότητες σε ένα μάλλον εχθρικό περιβάλλον. Προτείνοντας το στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, αποτίω φόρο τιμής στους Πόντιους και σε όλες τις γενεές των ερευνητών του Πόντου. Εντούτοις γνωρίζω ότι πολλά μεγάλα προβλήματα πρέπει ακόμα να επιλυθούν για να επιτευχθεί μια καλύτερη κατανόηση του παρελθόντος της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών, που άφησε τόσο σημαντικά ίχνη στην παγκόσμια ιστορία. Στο ελληνικό κείμενο έκανα αρκετές αλλαγές και προσθήκες, λαμβάνοντας υπ' όψη τα βασικότερα συμπεράσματα της νεώτερης ιστοριογραφίας και τις δικές μου μελέτες μετά το 2007, αφότου κυκλοφόρησε η ρώσικη εκδοση. [...]

Απόσπασμα από τον πρόλογο

Ένας διαφορετικός ταξιδιωτικός οδηγός για τη δυτική Μικρά Ασία κατά την αρχαιότητα, από τον Ελλήσποντο και την Προποντίδα έως τη ΝΑ Μεσόγειο, τα όρια Παμφυλίας και Κιλικίας στα ανατολικά της Alanya/Αλάγια, χώρο που κατείχαν 500 ελληνικές πόλεις.

Υπόβαθρό του τα ταξίδια μιας δωδεκαετίας και βιβλιογραφικά ενήμερος έως την άνοιξη του 2016, ώστε να αποτελέσει ταυτόχρονα πανεπιστημιακό εγχειρίδιο και έγκυρο ταξιδιωτικό οδηγό. Διάρθρωση, γράψιμο και εικονογράφηση τον καθιστούν εύχρηστο και εύληπτο σε κάθε τύπο ταξιδιώτη: 592 σελίδες, 1148 έγχρωμες φωτογραφίες (η πλειονότητα του πονήσαντος), σχέδια και νέοι χάρτες, αναλυτική εισαγωγή (γεωγραφία και ιστορία), περισσότερες από 120 πόλεις και θέσεις (οι πλέον άγνωστοι και αξιοθέατοι ερειπιώνες), 15 μουσεία, στέμματα δυναστειών, πλήρης βιβλιογραφία, λεξιλόγιο και ευρετήριο.

(από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Το ανά χείρας βιβλίο είναι η πρώτη έκδοση του μοναδικού σωζόμενου χειρογράφου της Αναγραφής της Κυζίκου, ενός ανυπόγραφου ιστορικού υπομνήματος, το οποίο φυλάσσεται στην πολύτιμη συλλογή κωδικών της Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων (υπ' αριθ. 50).

Πρόκειται για κείμενο τοπικής ιστοριογραφίας που αφορά την αρχαία πόλη της Κυζίκου και την ευρύτερη περιοχή της Κυζικηνής χερσονήσου στη βόρεια Μικρά Ασία, το οποίο διανθίζεται με τη φιλολογική, όπως την αποκαλεί ο συγγραφέας, αναφορά σε επιφανείς προσωπικότητες που κατάγονταν απο την Κύζικο.

Ο συγγραφέας της Αναγραφής της Κυζίκου Προσδιορίζει γεωγραφικά την αρχαία Κύζικο και όλες τις πόλεις και τα χωριά της Κυζικηνής χερσονήσου κατονομάζοντάς τα, περιγρλαφει τη φυσιολογία του τόπου, αναφέρεται σε ιστορικά γεγονότα των πρ'ωτων κατοίκων του στηριζόμενος σε αρχαίες ελληνικές, ρωμαικές, βυζαντινές, μεταβυζαντινές και περιηγητικές πηγές, δίνοντας πληροφορίες σχετικά με τα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής.

(από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)