ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΜΙΕΤ- ΑΜΕΡΙΚΗΣ 13

Οι σύγχρονες τάσεις της ιστορικής έρευνας, χωρίς να απεμπολούν τη συστηματική εξέταση των πηγών, αναζητούν παράλληλα ερευνητικά εργαλεία που θα επιτρέψουν στους ερευνητές να τοποθετήσουν τον βυζαντινό άνθρωπο όσο γίνεται πληρέστερα μέσα στις πραγματικές του διαστάσεις και μέσα στην κοινωνία που ζει. Η μελέτη του γυναικείου φύλου αποτελεί ένα από αυτά τα ερευνητικά εργαλεία. Σύμφωνα με ένα πολύ εύστοχο ορισμό, «η έννοια του φύλου, ως εργαλείου έρευνας στις ιστορικές σπουδές, αναφέρεται στις διαφορές που δημιούργησαν οι κοινωνίες ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες και όχι στα διαφορετικά βιολογικά χαρακτηριστικά τους». Η μορφή των γυναικών από οποιαδήποτε κοινωνική θέση και αν προέρχονται είναι παρούσα στις πηγές κάθε είδους. Αλλά τις πιο πολλές φορές η εικόνα τους είναι ατελής και τυποποιημένη, βασισμένη σε καθιερωμένα στερεότυπα, καθώς παραδίδεται μέσα από την οπτική των συγγραφέων που ήταν στην πλειονότητά τους άνδρες.

Ο παρών τόμος περιέχει στο μεγαλύτερο μέρος τα άρθρα των επιστημόνων που συμμετείχαν στο Workshop “Women and Monasticism in the Medieval Eastern Mediterranean: Decoding a Cultural Map” το οποίο πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος “Women’s Monasticism in the Late Byzantine Period” και έλαβε χώρα στο ΕΙΕ, αλλά και άλλες εργασίες από επιστήμονες ειδικούς στη διερεύνηση του ρόλου της γυναίκας σε διαφορετικές περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου.

Οι μελέτες του τόμου διερευνούν τα ειδικά χαρακτηριστικά που συνοδεύουν το γυναικείο φύλο ενταγμένα στις πολιτικές, κοινωνικές, πνευματικές και θρησκευτικές δομές, ενώ επισημαίνονται επίσης οι ιδιαίτεροι ρόλοι που διαδραματίζουν οι γυναίκες διαφορετικών τάξεων μέσα σε ένα μεταβαλλόμενο πολιτικό περιβάλλον. Τέτοιου είδους διερεύνηση επιτρέπει να κατανοήσουμε περαιτέρω τη μεσαιωνική κοινωνία.

 

Σύμφωνα με την παράδοση, όλα άρχισαν όταν ο Πάπας Ουρβανός Β΄ κάλεσε τους ιππότες της Ευρώπης να απελευθερώσουν την Ιερουσαλήμ από το Ισλάμ. Μήπως όμως ο πραγματικός καταλύτης βρισκόταν κάπου πολύ μακριά στα ανατολικά της Ρώμης; Ο Πίτερ Φράνκοπαν αντικρούει εδραιωμένες ερμηνείες μιας χιλιετίας, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους στην Κωνσταντινούπολη και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Η Πρώτη Σταυροφορία όρισε τις τύχες του Μεσαίωνα. Εγκαθίδρυσε την κοινή ταυτότητα της ιπποσύνης της Ευρώπης, στηρίζοντάς την απαρέγκλιτα στη χριστιανική πίστη. Επηρέασε τη συμπεριφορά των ιπποτών, με την ευλάβεια και το καθήκον να αναδεικνύονται πολύτιμα προσωπικά χαρίσματα, τα οποία υμνήθηκαν σε ποιήματα και πεζά, τραγούδια και έργα τέχνης. Εξιδανίκευσε την ιδέα του ευσεβή ιππότη, που πολεμάει για τον Θεό. Καθιέρωσε τον Πάπα ως ηγέτη όχι μόνο πνευματικής σπουδαιότητας, αλλά και πολιτικής βαρύτητας. Έδωσε έναν κοινό σκοπό στις δυτικές ηγεμονίες, δημιουργώντας ένα πλαίσιο, στο οποίο η υπεράσπιση της Εκκλησίας ήταν όχι μόνο επιθυμητή, αλλά και επιβεβλημένη. Με την Πρώτη Σταυροφορία γεννήθηκαν οι ιδέες και οι δομές που διαμόρφωσαν την Ευρώπη μέχρι τη Μεταρρύθμιση.

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις του ΜΙΕΤ η ομοιοκατάληκτη μεσαιωνική / αναγεννησιακή μυθιστορία του Ιμπερίου και της Μαργαρώνας σε κριτική έκδοση του καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Κώστα Γιαβή.

Ο Ιμπέριος, ένα εκτενές αφηγηματικό ποίημα με περιπετειώδες και ρομαντικό περιεχόμενο, άγνωστου συγγραφέα, πρωτοτυπώθηκε στη Βενετία το 1543 και αποτέλεσε εκδοτικό φαινόμενο με 26 εκδόσεις έως το 1806. Το ποίημα ανήκει στην εναρκτήρια παραγωγή της νεοελληνικής λογοτεχνίας, με την οποία τα πρώτα ελληνικά τυπογραφεία κατασκεύασαν το αρχικό αναγνωστικό κοινό της νέας ελληνικής λογοτεχνίας. Η κομψή πλοκή των μόλις 1.046 στίχων εξακολουθεί να συγκινεί σήμερα. Ο πρίγκιπας της Προβηγκίας Ιμπέριος αναχωρεί από το οικογενειακό σπίτι για ένα μεγάλο ταξίδι στον κόσμο αναζητώντας την καταξίωση. Φτάνει στη Νάπολη, όπου τον ερωτεύεται η υπέροχη πριγκίπισσα Μαργαρώνα, κερδίζει το χέρι της σε τρομερή κονταρομαχία, παντρεύονται, αλλά χωρίζονται ακούσια. Ακολουθούν απίστευτες περιπέτειες. Ο Ιμπέριος γίνεται σπουδαίος ηγεμόνας στην Ανατολή, και η Μαργαρώνα ισάξιά του στη Δύση. Τελικά, σμίγουν με τρόπο θαυμαστό και βασιλεύουν ευτυχισμένοι.

Η κριτική έκδοση του Κώστα Γιαβή αναδεικνύει τη λογοτεχνικότητα του κειμένου και, χρησιμοποιώντας τα σύγχρονα εργαλεία της εκδοτικής και της συγκριτικής φιλολογίας, παρουσιάζει τον Ιμπέριο ως επίτευγμα των πολιτισμικών ανταλλαγών μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Το κείμενο συνοδεύουν εκτενής Εισαγωγή και αναλυτικά πραγματολογικά και ερμηνευτικά Σχόλια, που βοηθούν τον αναγνώστη στην προσέγγιση και την απόλαυση του ποιήματος, και Γλωσσάριο. Το ποίημα εκδίδεται στα ελληνικά, με τα συνοδευτικά κείμενα στα αγγλικά.

Ο Κώστας Γιαβής είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Εκπόνησε τη διδακτορική διατριβή του στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. Υπήρξε μεταδιδακτορικός υπότροφος του Princeton και του Ιδρύματος Humboldt, ερευνητικός εταίρος του Harvard (Dumbarton Oaks), λέκτορας του Πανεπιστημίου Cornell και επισκέπτης καθηγητής της Γερμανικής Υπηρεσίας Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών (DAAD) στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου. Τα ενδιαφέροντά του περιλαμβάνουν τη νέα ελληνική λογοτεχνία από το ύστερο Βυζάντιο μέχρι σήμερα, με έμφαση στα δημώδη κείμενα, την ποιητική της συνέχειας μεταξύ πολιτισμών και περιόδων, και τις προϋποθέσεις της νεωτερικότητας.

Το βιβλίο αυτό έχει να κάνει με την αλλαγή. Αυτό που ονομάζεται Μεσαίωνας ή Μέσοι Χρόνοι διήρκησε μια χιλιετία, από το 500 μέχρι το 1500 και η Ευρώπη, που αποτελεί το θέμα αυτού του βιβλίου, ήταν ένα πολύ διαφορετικό μέρος στα τέλη αυτής της περιόδου απ’ ό,τι στις αρχές της. 

Η διάλυση της δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οι μεταρρυθμίσεις του Καρλομάγνου, η φεουδαρχική επανάσταση, η πρόκληση των αιρέσεων, η καταστροφή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η ανοικοδόμηση των ύστερων μεσαιωνικών κρατών, ο όλεθρος του Μαύρου Θανάτου – χωρίς αμφιβολία, ο ευρωπαϊκός Μεσαίωνας υπήρξε μια χιλιετία πλούσια σε εξελίξεις, κρίσεις και ανατροπές. Το βιβλίο αυτό δίνει μια πρωτότυπη, πολυπρισματική θεώρησή της, παρακολουθώντας τους παράλληλους μετασχηματισμούς σε ποικίλα πεδία (κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτικούς, πολιτισμικούς) και αναδεικνύοντας μέσα από διαφωτιστικά στιγμιότυπα την επίδρασή τους τόσο στις ζωές των ανθρώπων όσο και στις διεθνείς συγκυρίες. Ο διακεκριμένος ιστορικός Κρις Γουίκαμ προσφέρει έτσι μια νέα σύλληψη της Ευρώπης από την πτώση της Ρώμης μέχρι τη Μεταρρύθμιση και μαζί μια προκλητική αναθεώρηση της σημασίας των Μέσων Χρόνων.

Ετούτη η μονογραφία για το κάστρο Μεθώνης αποτελεί μια διαδρομή από τον Όμηρο μέχρι τον 20ό αιώνα, με έμφαση στην ενετική παρουσία. Με πρόθεση να παραμείνουν κατανοητά για τον μέσο αναγνώστη, αναδεικνύονται κάποια θέματα που μέχρι τώρα ήταν στο ημίφως: η σωστή ονομασία της Μεθώνης, τα αρχαία τείχη και νομίσματά της, οι γραπτές και εικονογραφικές μαρτυρίες του κάστρου, η διάρθρωση της ενετικής διοίκησής του, η κωδικολογία των οικόσημων, η ταυτοποίηση των 27 θυρεών της Μεθώνης, το ιστορικό του λέοντα της Βενετίας, η μελέτη των 18 λιονταριών της καστρούπολης, η ανακάλυψη του πραγματικού εντολοδόχου της λανθασμένα αποκαλούμενης στήλης Morosini, η αποκατάσταση του ονόματος του καταχρηστικά λεγόμενου πύργου Βιλλαρδουίνου, η εξέταση-ανάγνωση του τεκτονικού σήματος της κεντρικής πύλης, η εύρεση της αρχικής, ορθής ονομασίας του οκτάπλευρου πύργου του μώλου ο οποίος εξακολουθεί να αποκαλείται με το τουρκικό του όνομα Μπούρτζι, και ο εντοπισμός της πραγματικής μορφής του παλιού λιμανιού. Όταν εξασφαλιστεί αναστηλωτικά η στερέωση του κάστρου, οι ανασκαφές θα μπορέσουν να φέρουν στο φως όσους θησαυρούς εξακολουθούν να κρύβονται στην πάλαι ποτέ πλούσια Μεθώνη. Άλλοι αποδεικνύοντας μια προνομιούχο εξέλιξη, άλλοι μαρτυρώντας μια ιδιαίτερη ευαισθησία. Άλλοι θαμμένοι στη γη, άλλοι βυθισμένοι στη θάλασσα, αλλά όλοι κλεισμένοι στη φλύαρη σιωπή τους.

Ο Χρόνος και ο Άνθρωπος μετατόπισαν και συσσώρευσαν τα χώματα, θάβοντας πολύτιμες μαρτυρίες του παρελθόντος. Η μανία της Φύσης έριξε κτίσματα κι έστειλε στο βυθό τα πλεούμενα που αγνόησαν τις ιδιοτροπίες της. Ό,τι γλίτωσε από τους σεισμούς, από τους κατακτητές, από τους αρχαιοκάπηλους, κούρνιασε κάτω από τα χώματα και τις πέτρες. Οι θησαυροί οι πιό πολύτιμοι είναι κατά βάθος οι θησαυροί που δεν γυαλίζουν· αρκεί να υπάρχει η ευαισθησία που αποτιμάει και η γνώση που μελετάει. Η οφειλή προς την πολιτιστική κληρονομιά είναι ανυπολόγιστη· η ζημιά που υπέστη, μεγάλη· η έγνοια για τη διαφύλαξή της, για την ώρα μικρή. Είναι καλό να ονειρεύονται οι άνθρωποι· είναι σωτήρια καλύτερο να ξέρουν τι θα κάνουν όταν ξυπνήσουν.

(από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Ο Ραμπελαί και ο κόσμος του είναι μια συναρπαστική ερμηνεία του ραμπελαισιανού μυθιστορήματος. Εδώ ο Μπαχτίν δείχνει την ουσιαστική σχέση του Γαργαντούα και του Πανταγκρυέλ με τη λαϊκή κουλτούρα, με τον γκροτέσκο ρεαλισμό, με το καρναβάλι. Ο Ραμπελαί δεν έγραψε τα βιβλία του απομονωμένος στο σπουδαστήριό του, αλλά τριγυρνώντας στα παζάρια και στα πανηγύρια των γαλλικών πόλεων, ακούγοντας τις φωνές των πραγματευτών και παρακολουθώντας παραστάσεις πλανόδιων θιάσων. Άλλωστε, ο Ραμπελαί ήταν ένας σπουδαίος εκπρόσωπος της γκροτέσκας λογοτεχνίας: δεν υπηρέτησε το κλασικό αισθητικό ιδεώδες, αλλά ανέδειξε το δύσμορφο, το παράδοξο και το υπερβολικό. Κυρίως όμως έγινε ο κατεξοχήν εκφραστής του καρναβαλικού πνεύματος, εκείνης της δύναμης που ανατρέπει και αναποδογυρίζει την κατεστημένη τάξη. Η μελέτη του Μπαχτίν, ωστόσο, δεν αρκείται στην ερμηνεία του Ραμπελαί· παρουσιάζει επίσης από μια εντελώς νέα οπτική την κοινωνία και τον πολιτισμό της Αναγέννησης. Αποδεικνύει ότι οι γιορτές, τα πανηγύρια και τα καρναβάλια, η κουλτούρα του γέλιου και της πλατείας, δεν ήταν τότε περιθωριακά αλλά κεντρικά στοιχεία στη ζωή των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Σε τακτά χρονικά διαστήματα, ο ομαλός εργασιακός βίος διακοπτόταν από πολυήμερες διασκεδάσεις, με οργανωμένες παρελάσεις, χορούς και γλέντια. Και αυτές οι λαϊκές γιορτές και διασκεδάσεις καθόριζαν τη σκέψη και τη ζωή όλων των κοινωνικών τάξεων. Πάνω απ’ όλα όμως, το βιβλίο του Μπαχτίν είναι ένα μανιφέστο που κηρύσσει την πλήρη απελευθέρωση του ανθρώπινου πνεύματος από το φόβο. Στόχος των επιθέσεων του Ραμπελαί, μας θυμίζει ο συγγραφέας, ήταν οι αγέλαστοι, όλοι εκείνοι που εκφοβίζουν και καταπιέζουν την ανθρωπότητα με τη σοβαρότητα και τη σκυθρωπότητά τους. Χάρη στο γέλιο, με την καταστροφική και ταυτόχρονα αναγεννητική δύναμή του, ο άνθρωπος απελευθερώνεται από το φόβο.

Ένα βιβλίο για το χρήμα, τα δάνεια, τους τόκους, το πιστωτικό σύστημα αποκτά ιδιαίτερη αξία στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης. Ένα βιβλίο γραμμένο, μάλιστα, από τον Jacques Le Goff, τον μάστορα, με την έννοια του μεσαιωνικού magister, της Ιστορίας αλλά και τον τεχνίτη του λόγου, είναι ένα μαστόρεμα πάνω σε σκληρά υλικά, στον άφθιτο σίδηρο, και ο Le Goff γίνεται αυτό που σημαίνει το επίθετό του, ο μάστορας σιδηρουργός.

Ο Μεσαίωνας και το χρήμα δεν απευθύνεται μόνο σε εκείνους που ασχολούνται με τον Μεσαίωνα ή απλώς αγαπούν τον Μεσαίωνα ή θαυμάζουν τον Le Goff· παρουσιάζει την εξέλιξη, το μέστωμα μιας εύρωστης σκέψης για τον Μεσαίωνα στην Ευρώπη, η οποία παρακολουθεί με εκγρήγορση, με ετοιμότητα, με αγωνία τη σύγχρονη πορεία της ηπείρου μας. Ανάμεσα στις γραμμές του, ανάμεσα στα ερωτήματα για την τοκογλυφία, το είδος των νομισμάτων που κυκλοφορούσαν, τους αμαρτωλούς ή μη εμπόρους, τον προκαπιταλιστικό ή μη χαρακτήρα της μεσαιωνικής οικονομίας ή τις τόσο ενδιαφέρουσες εικόνες που ο συγγραφέας του σχεδίασε για τους ανθρώπους του Μεσαίωνα, υπάρχει αυτή η αγωνία της κοινωνίας των υποψιασμένων για το μέλλον της Ευρώπης.

Γιατί οι δράκοι είναι αναγνωρίσιμοι σε όλους σχεδόν τους πολιτισμούς της γης; Τι είναι ο μυστηριώδης γεωμαντικός χρυσός που μυστικά προστατεύουν; Μπορεί οι δράκοι να είναι μια λαϊκή ανάμνηση από κάτι που άλλοτε κυνηγούσε τους ανθρώπους; 

Σ’ αυτό το πανέμορφο μικρό βιβλίο, η Τζόυς Χάργκρηβς, δρακολόγος, εικονογράφος και διευθύντρια της Οργάνωσης Ερευνών για τη Χαμένη Γνώση (RILKO), αφηγείται την ιστορία αυτών των εκπληκτικών πλασμάτων, από τους σκοτεινούς αρχαίους δράκους της Βαβυλώνας, της Αιγύπτου και της Σκανδιναβίας μέχρι τα πιο οικεία φτερωτά φίδια της Κίνας και τα τεράστια σκουλήκια των Βρετανικών Νήσων.

Ο Στέφανος Σαχλίκης ήταν ένας Έλληνας ποιητής ή καλύτερα στιχουργός, που έζησε στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα στην πόλη και στο διαμέρισμα του Χάνδακα στη βενετοκρατούμενη Κρήτη. Ο Σαχλίκης ήταν πρόσωπο της άρχουσας τάξης, ένας από εκείνους που επέζησαν από τη φοβερή επιδημία πανούκλας, από τους λίγους που βρέθηκαν ξαφνικά πλούσιοι σε έναν κόσμο που είχε χάσει τον προσανατολισμό του, και που η μόνη του σιγουριά ήταν ο φρικαλέος θάνατος. 

Η ακατάσχετη τάση του να γευθεί όλες τις απολαύσεις της ζωής που του πρόσφερε η πόλη, που μας την ζωντανεύει τόσο γραφικά και παραστατικά με τους στίχους του, δεν ήταν ίσως παρά μια αντίδραση στην αγωνιώδη αβεβαιότητα των καιρών, στο διαρκώς παρόν δέος του θανάτου, που σημάδευαν τον ψυχισμό των ανθρώπων που επέζησαν από το μεγάλο θανατικό. Ο Κρητικός στιχουργός είναι ο πιο απερίφραστα περιγραφικός, ο θριαμβευτικότερα άσεμνος, ο χωρίς καμιά φραστική αναστολή καταγραφέας της ευθυμίας, της ανεμελιάς και της ελευθεριότητας του καιρού του και του τόπου του, σε τόνους πολύ πιο εκκωφαντικούς από οποιονδήποτε χρονικογράφο που περιγράφει και στιγματίζει τα ήθη της εποχής εκείνης στην Ευρώπη. Η σάτιρα του Σαχλίκη εκπορεύεται από προσωπικές πικρές εμπειρίες και κατευθύνεται, διεισδυτικά αλλά εγωιστικά, ενάντια σε κοινωνικές ομάδες ή πρόσωπα που τον δυσκόλεψαν ή του κατέστρεψαν τη ζωή ή, που για διάφορους λόγους, του είχαν δημιουργήσει προσωπικές αντιπάθειες. 

Η περίπτωση του Σαχλίκη παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όχι μόνον επειδή ήταν ο πρώτος επώνυμος Νεοέλληνας στιχουργός που είχε την πρωτοβουλία να εισαγάγει την ομοιοκαταληξία στον ελληνικό στίχο, αλλά και επειδή ήταν χωρίς άλλο και ένας ευφυής και πρωτότυπος δημιουργός, γνώστης της βυζαντινής και της δυτικής λογοτεχνίας του καιρού του και ικανός να αναδιαμορφώνει προς το ευρηματικότερο, να διευρύνει και να εμπλουτίζει ό,τι δανειζόταν.

Το βασικό ζήτημα που απασχολεί αυτή την μελέτη είναι ο αυτοπροσδιορισμός των Βυζαντινών ως συνόλου, η εικόνα και η συνείδηση που οι ίδιοι έχουν για τον εαυτό τους ως λαό. Θα πρέπει ωστόσο να παρατηρηθεί ότι πρόκειται για έναν σύγχρονο προβληματισμό, για ένα ερώτημα που απασχολεί τον σημερινό άνθρωπο, την προσέγγιση του οποίου ερωτήματος εντάσσει στην προσπάθειά του να κατανοήσει το παρελθόν με σύγχρονους όρους και έννοιες και έτσι να ερμηνεύσει το παρόν πληρέστερα. Αρχίζοντας από την ορολογία, διευκρινίζουμε ότι ο αυτοπροσδιορισμός μιας ομάδας ονομάζεται συλλογική ταυτότητα, η δε συλλογική ταυτότητα που κατ' εξοχήν χαρακτηρίζει τους λαούς στην νεώτερη εποχή είναι η εθνική, στην οποία αυτοί αποδίδουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά αλλά και αξίες. 

[Απόσπασμα από την Εισαγωγή]

Το έμμετρο Θανατικόν της Ρόδου του Εμμανουήλ/Μανόλη Λιμενίτη (γνωστού παλιότερα ως Γεωργηλλά) αναφέρεται στην επιδημία πανούκλας που ξέσπασε στην ιπποτοκρατούμενη πόλη της Ρόδου τον Οκτώβριο του 1498. Ακολουθώντας μια παραδοσιακή χριστιανική κοσμοθεωρία, που αποδίδει τις φυσικές και άλλες καταστροφές στις αμαρτίες των ανθρώπων, κυρίως στον ελεύθερο ερωτισμό, στα τυχερά παιχνίδια και στην απληστία, ο ποιητής παρουσιάζει την επιδημία ως δίκαιη θεία τιμωρία. 

Το ποίημα διαθέτει και στοιχεία «ιστορικού θρήνου», που γίνεται λυρικότερος με τη χρήση πολλών κοινωνικοανθρωπολογικών και λαογραφικών παρατηρήσεων για τις ωραίες Ροδίτισσες και γενικά τον αστικό και τον ιπποτικό κόσμο του νησιού, καθώς και γνωρίσματα της διαδεδομένης στον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση παραινετικής και ηθικοδιδακτικής λογοτεχνίας, ειδικότερα του είδους των «ομιλιών» και της μισογυνικής σάτιρας του «καθρέπτη γυναικών». Τμήματα του ποιήματος με ξεχωριστό ενδιαφέρον αποτελούν η εικαστική, δυτικοευρωπαϊκού τύπου περιγραφή («έκφραση») του Χάρου και ο διάλογος του Ποιητή με τον «Λογισμό» του, που παραπέμπει στο είδος του θεατρόμορφου/δραματικού διαλόγου. 

 Σε Επίμετρο, ο γλωσσολόγος επιμελητής της έκδοσης Günther Steffen Henrich, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Λιψίας, παραθέτει και άλλες «εκφράσεις» του Χάρου, ποιητικές περιγραφές για την Ημέρα της Κρίσεως και λογοτεχνικές μαρτυρίες για επιδημίες και φυσικές καταστροφές.