ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΜΙΕΤ- ΑΜΕΡΙΚΗΣ 13

(παρουσίαση από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Ακόμα και να διαβάζεις κάτι τέτοιο είναι ανείπωτα δύσκολο. Ας με πιστέψουν οι αναγνώστες, μού είναι εξίσου δύσκολο να το γράφω. Μπορεί κάποιος να ρωτήσει: «Για ποιό λόγο να τα γράφουμε, για ποιό λόγο να τα θυμίζουμε όλ’αυτά ; »

Το χρέος του συγγραφέα είναι να διηγείται τη φρικτή αλήθεια, το χρέος του πολίτη-αναγνώστη είναι να τη γνωρίζει. Όποιος στρέψει το βλέμμα από την άλλη, όποιος κλείσει τα μάτια και προσπεράσει, θα προσβάλει τη μνήμη των νεκρών.


Το κείμενο Η κόλαση της Τρεμπλίνκα του Βασίλι Γκρόσσμαν είναι η πρώτη μαρτυρία στον κόσμο για στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ο συγγραφέας είναι πολεμικός ανταποκριτής του σοβιετικού στρατού που φτάνει στην Τρεμπλίνκα το καλοκαίρι του 1944. Ο Γκρόσσμαν προσπαθεί να περιγράψει στην Κόλαση της Τρεμπλίνκα το αδύνατο να ειπωθεί. Αγγίζει τα όρια της γραφής.

Εξετάζοντας τα αφηγηματικά χαρακτηριστικά της Κόλασης της Τρεμπλίνκα που καλούνται να υπογραμμίσουν το πρωτόγνωρο και ανίερο της εξόντωσης χιλιάδων ανθρώπων, παρατηρεί κανείς ότι οι πληροφορίες ξεδιπλώνονται σιγά σιγά, διαδοχικά, παράλληλα με την πορεία θανάτου των πρωταγωνιστών αυτής της τρομακτικής αφήγησης. Ξεκινώντας από το ήρεμο, ειδυλλιακό τοπίο του πευκόφυτου, «πληκτικού », καθώς λέει ο αφηγητής, τοπίου της πολωνικής επαρχίας, η πληροφόρηση του αναγνώστη ακολουθεί σαν σε κάποιου είδους θρίλλερ τη σταδιακή αποκάλυψη και συνειδητοποίηση της πραγματικότητας σε μια μαρτυρική διαδρομή προς το θάνατο και συγχρόνως προς την αλήθεια.

Στην Κόλαση της Τρεμπλίνκα ο Γκρόσσμαν παρατηρεί με ενάργεια και φρικιάζει με τη μεθοδικότητα και την οργάνωση της μαζικής δολοφονίας, την οποία παρομοιάζει επανειλημμένως με βιομηχανία : Πρόκειται, τονίζει, για το στρατόπεδο ως εργοστάσιο παραγωγής θανάτου, για «σφαγείο-ιμάντα παραγωγής ».

Με τον τίτλο ήδη του κειμένου του, ο Γκρόσσμαν αναφέρεται στην Τρεμπλίνκα ως «κόλαση» μιλώντας για «κύκλους» σε μια σαφή σύνδεση με την Κόλαση του Δάντη : «Ας περιηγηθούμε λοιπόν στους κύκλους της κόλασης της Τρεμπλίνκα». Λίγο αργότερα αυτή ακριβώς τη μετωνυμία θα χρησιμοποιήσει και ο Πρίμο Λέβι.

 

    Και όλοι αυτοί οι χιλιάδες, οι δεκάδες, οι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, όλα αυτά τα φοβισμένα, γεμάτα ερωτηματικά μάτια, όλα αυτά τα νεανικά και τα γερασμένα πρόσωπα, οι καλλονές με τις μαύρες μπούκλες και τα χρυσά μαλλιά, οι καμπουριασμένοι και ακατάστατοι, οι καραφλοί γέροι, οι δειλοί έφηβοι – όλοι ενώνονταν σε ένα και μοναδικό ποτάμι που κατάπινε και τη λογική, και την υπέροχη ανθρώπινη επιστήμη, και την αγάπη των κοριτσιών, και την απορία των παιδιών, και το βήχα των γερόντων, και την ανθρώπινη καρδιά. […]

    Στην αρχή αφαιρούσαν από τον άνθρωπο την ελευθερία, το σπίτι, την πατρίδα και τον οδηγούσαν σε μια ανώνυμη δασική ερημιά. Ύστερα, σε μια αλάνα δίπλα στο σιδηρόδρομο, τού έπαιρναν τα ρούχα του, τις επιστολές, τις φωτογραφίες των δικών του, ακολούθως, πίσω από το φράκτη του στρατοπέδου, τού έπαιρναν τη μητέρα, τη γυναίκα, το παιδί. Μετά έπαιρναν από τον γυμνό άνθρωπο τα έγγραφά του, τα πετούσαν στη φωτιά : του αφαιρούσαν το όνομά του. Τον έσπρωχναν σε έναν διάδρομο με ένα χαμηλό πέτρινο ταβάνι – τού αφαιρούσαν τον ουρανό, τα αστέρια, τον άνεμο, τον ήλιο. Και τότε άρχιζε η τελευταία πράξη της ανθρώπινης τραγωδίας – ο άνθρωπος περνούσε στον τελευταίο κύκλο της κόλασης της Τρεμπλίνκα. […]

 

    Οι επιστήμονες, οι κοινωνιολόγοι, οι εγκληματολόγοι, οι ψυχίατροι, οι φιλόσοφοι αναλογίζονται : Τί είναι αυτό ; Τί φταίει – η κληρονομικότητα, η εκπαίδευση, το περιβάλλον, οι εξωτερικές συνθήκες, κάποιο ιστορικό πεπρωμένο, η εγκληματική βούληση των επικεφαλής ; Τί είναι αυτό ; Πώς συνέβη ; Τα εμβρυϊκά χαρακτηριστικά του ρατσισμού που έμοιαζαν αστεία στις τοποθετήσεις δευτεροκλασάτων καθηγητών-τσαρλατάνων και άθλιων επαρχιωτών θεωρητικών από τη Γερμανία του περασμένου αιώνα, η περιφρόνηση του Γερμανού φιλισταίου απέναντι στα «ρωσικά γουρούνια», στα «ζώα τους Πολωνούς», στον « Εβραίο που βρομάει σκόρδο», στον «διεφθαρμένο Γάλλο», στον «μικροέμπορα Άγγλο», στον «μασκαρά τον Έλληνα», στον «χοντροκέφαλο Τσέχο» – όλο αυτό το πακέτο πομπώδους, φτηνής υπεροχής του Γερμανού έναντι των άλλων λαών του κόσμου, που κορόιδευαν καλόκαρδα οι δημοσιογράφοι και οι κωμωδοί, όλα αυτά, ξαφνικά, μέσα σε μερικά χρόνια μετατράπηκαν από «παιδιαρίσματα» σε θανάσιμη απειλή για την ανθρωπότητα, για τη ζωή και την ελευθερία της, έγιναν πηγή απίστευτων και ανείπωτων βασάνων, αιματοχυσιών και εγκλημάτων. Εδώ υπάρχουν πράγματα που πρέπει να μας προβληματίσουν !

     –Β.ΓΚ.

   (Παρουσίαση του βιβλίου από τον εκδότη)

Εισαγωγή-Μετάφραση: Διονύσης Καψάλης
Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2020, σ.256
ISBN: 978-960-505-453-3
Τιμή: 16,00€
Τιμή ΜΙΕΤ: 14,40€

«Απ’ όλα τα έργα του Σαίξπηρ, ο Βασιλιάς Ληρ είναι αναμφίβολα εκείνο στο οποίο [ ο συγγραφέας ] έχει πλησιάσει περισσότερο στο ύψος και στην ποιότητα τον έναν τραγικό ποιητή μεγαλύτερο σε όλα από εκείνον που ο κόσμος είδε ποτέ να γεννιέται στην ιστορία. Είναι το πιο αισχύλειο από τα έργα του, το πιο στοιχειώδες και πρωταρχικό, το πιο ωκεάνειο και τιτάνιο στη σύλληψή του.» 

A.C. SWINBURNE

H ΣΤΙΒΑΡH ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΛΗΡ, η ποικιλία και το εύρος της ανθρώπινης εμπειρίας που περικλείει, το μέγεθος των αισθημάτων που ενεργοποιεί και ασφαλώς το αδυσώπητο τέλος του τον καθιστούν ένα από τα σκοτεινότερα, τα πιο ανήσυχα και ανησυχητικά έργα που γράφτηκαν ποτέ για το θέατρο. Και μόνο το τεράστιο δραματικό φάσμα του Ληρ προξενεί δέος. Στις σκηνές του, που διαδραματίζονται σε κλειστά δωμάτια ή στο ύπαιθρο, σε αίθουσες ανακτόρων ή στην καλύβα ενός ερημότοπου, διαβαίνουν βασιλείς και ζητιάνοι, άρχοντες και υπηρέτες, γνωστικοί και τρελοί, ιππότες, στρατιώτες, αυλικοί και κατάσκοποι, ενώ τα συναισθήματα που προκαλεί κυμαίνονται, κάποτε με αιφνίδιες και βίαιες εναλλαγές, από την άδολη αγάπη ώς το πιο αδιάλλακτο μίσος, από την καλοσύνη και την τρυφερότητα ώς την πιο άγρια ψυχική και σωματική βία, από το ερωτικό πάθος ώς την αποστροφή, από την οργή και τη φονική σύγκρουση ώς τη γλυκύτερη καταλλαγή.

Με τον φόβο να κατηγορηθώ για παθολογική βαρδολατρία, θα έλεγα ότι ο Βασιλιάς Ληρ είναι ίσως το κορυφαίο έργο τραγικής ποίησης αδιακρίτως εποχής, ιστορίας, τόπου, γλώσσας, έθνους, φύλου η φυλής, σε όλον τον δυτικό πολιτισμό, όπως είθισται να τον αποκαλούμε, αλλά και στον ανατολικό τώρα πια, αφού κι αυτός φαίνεται να έχει αναγνωρίσει και αφομοιώσει την τραγωδία ως αναγκαίο παραστατικό πρότυπο για τις δικές του προτεραιότητες.

Ο Βασιλιάς Ληρ αφήνει πίσω του μια ηθική ερημία, μια έρημη χώρα απορφανεμένη, στερημένη από κάθε ηθική ευεργεσία, στην οποία η νομιμότητα της εξουσίας θα παραμείνει πρόβλημα ανοιχτό σαν πληγή, μολονότι τα αισθήματα και τα συναισθήματα που εκδραματίστηκαν μέσα σ’ αυτήν την εμπλοκή, και πάνω απ’ όλα τ’ άλλα της αγάπης, δεν έχουν χάσει τίποτε από το αμφίσημο κύρος τους στις ανθρώπινες υποθέσεις. 

Δ. Κ. από την Εισαγωγή

(από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Το βλέμμα της  Έλλης Οικονομίδη πάνω στα θαλασσινά τοπία που επιλέγει ο φακός της είναι καθαρά φωτογραφικό. Η μαλακή εστίαση στις περισσότερες φωτογραφίες της δημιουργεί μια διάχυτη θαμπάδα που αναπόφευκτα οδηγεί σε μια έντονη αίσθηση ζωγραφικότητας, φέρνοντας στο νου ονειρικά τοπία ιαπωνικής χαρακτικής. Όμως οι θολές, σχεδόν αλλόκοσµες περιοχές του απαλού φωτός συχνά εναλλάσσονται, μέσα στην ίδια εικόνα, με ζώνες εξονυχιστικής ακρίβειας, προβάλλοντας αμείλικτα το ρυτιδιασμένο πρόσωπο βράχων ή τη στιγμή που σταγόνες του νερού εκρήγνυνται στον αέρα : δημιουργείται έτσι μια έξοχη ένταση, φωτογραφική, γιατί πηγάζει από την υπενθύμιση ότι, παρ’ όλα αυτά, ό,τι βλέπουμε εδώ υπήρξε – είναι πραγματικό. Σε αφρισμένες πλαγιές, ομιχλώδη νερά και θαλασσινά οροπέδια, η  Έλλη Οικονομίδη διακρίνει αυτό που δεν ενδιαφέρει τη ζωγραφική. Στο κάδρο της δεν επιθυμεί να συμπεριλάβει τον κόσμο που αντικρίζει, αλλά να απομονώσει εκείνα τα θραύσματά του που το βλέμμα της ανασύρει από την πραγματικότητα. Η ίδια η πράξη της αποκοπής συνιστά όμως ήδη και μια ποιητική πράξη μεταμόρφωσης, που στις εικόνες αυτές, παραλλαγές σε ένα θέμα, αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο.

(Από τον Πρόλογο της Ελισάβετ Πλέσσα)

Το βιβλίο εκδόθηκε με αφορμή τη φωτογραφική έκθεση Seascapes της Έλλης Οικονοµίδη

 

Ποια είναι λοιπόν η γυναίκα της Ζάκυθος η οποία έχει προκαλέσει τόσο αντιφατικές και αντικρουόμενες μεταξύ τους ερμηνευτικές προσεγγίσεις; Η μεθοδικά σχεδιασμένη αινιγματικότητά της ενισχύεται οπωσδήποτε από την αοριστία της ονομασίας της που ενέχει και μια χροιά υπόρρητα απαξιωτική. Κύριο ρόλο στο έμμονα πρωτοποριακό αυτό κείμενο διαδραματίζει ο ίδιος ο ποιητής παίρνοντας το διαφανές προσωπείο του «Ιερομόναχου Διονύσιου» ή του «Ιερομόναχου Σολωμού Κερκυραίου». Ο Ιερομόναχος είναι ο αψευδής όσο και έντεχνα «αμήχανος» μάρτυρας συμβάντων τρομερών· η μαρτυρία του ωστόσο ισοδυναμεί υπόγεια με μια καταγγελία που καλούμαστε ν’ αποκρυπτογραφήσουμε. Στόχος της καταγγελίας είναι η εφιαλτική Γυναίκα της Ζάκυθος η οποία, στην ουσία, αντιπαρατίθεται στο ίδιο το αίτημα για δικαιοσύνη. Η αντιπαράθεση αυτή προβάλλεται μέσα από την απροκάλυπτη αντίθεσή της προς την επανάσταση του ’21 — αντίθεση που εξαγγέλλει από την
αρχή ο Ιερομόναχος χαρακτηρίζοντάς την «έχθρισσα θανάσιμη του έθνους».

Στο β΄ στάδιο επεξεργασίας του κειμένου κυρίαρχος είναι ο ρόλος του Διαβόλου, ο οποίος, έχοντας κάνει το γύρο του κόσμου, βρίσκει στη «Γυναίκα» τη διαβολική ψυχή κατ’ εξοχήν – «l’anima per eccellenza». Και οι δύο χαρακτηρισμοί, με το μέγεθος και την οξύτητά τους, αιφνιδιάζουν.

Μέσα από την οπτική αυτή η συγγραφέας υποστηρίζει ότι η Γυναίκα της Ζάκυθος δεν μπορεί παρά να είναι μια πολιτική αλληγορία και επιχειρεί να ιχνηλατήσει την «ταυτότητά» της μέσα από τις ενδείξεις που παρέχει το κείμενο, μέσα από τις σχέσεις του με την ελληνική ιστορική πραγματικότητα αλλά και τις αναζητήσεις του ευρωπαϊκού κινήματος του ρομαντισμού και παράλληλα μέσα από παραθέματα και αποσπάσματα στοχασμών του Σολωμού γύρω από τις επιδιώξεις της Ποιητικής του. Ένα από τα κλειδιά του έργου είναι η υπέρογκη οργή που το διατρέχει προσδίδοντάς του μια διαχρονική αμεσότητα.