ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΜΙΕΤ- ΑΜΕΡΙΚΗΣ 13

Η έκδοση αποτελεί το συνοδευτικό κατάλογο της ομότιτλης έκθεσης, η οποία πραγματοποιείται στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού από τις 19 Μαΐου μέχρι τις 10 Οκτωβρίου 2021. Ο ζωγράφος «επισκέπτεται» το γενέθλιο τόπο του νέου ελληνικού κόσμου μέσα από τους δρόμους της μνήμης και μέσα από το διάλογο με τις εικόνες θεμελιωδών προσώπων-εικόνων-εννοιών-συμβόλων, που έχουν ταυτιστεί με το 1821: τον Διονύσιο Σολωμό, τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, τη Δόξα των Ψαρών, την ελληνική σημαία, τη δάφνη.

Στο παρόν έργο αξιοποιείται το οθωμανικό τεκμηριακό υλικό (ιεροδικαστικοί κώδικες) της Θεσσαλονίκης, υπόκειται σε νέα ερευνητικά ερωτήματα και εγγράφεται σε ένα νέο ιστοριογραφικό πλαίσιο. Η πρωτοτυπία τού έργου έγκειται στην προσπάθεια των μελετητών να αξιοποιήσουν έγγραφα τα οποία δεν είχαν θεωρηθεί σημαντικά από τους ιστορικούς μελετητές μέχρι τώρα. Σε αυτή τη βάση διαμορφώθηκαν και τα ερευνητικά ερωτήματα του έργου. Το πρώτο μέρος του βιβλίου εξετάζει το ιστορικό πλαίσιο, το οποίο αρθρώνεται γύρω από δύο θεματικές: την πόλη και το ιεροδικείο. Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει την επαναστατική συγκυρία, η οποία προσεγγίζεται τόσο μέσα από τα ίδια τα γεγονότα όσο και από τις συνέπειες της επανάστασης με τις διάφορες παραμέτρους τους (ποινικά μέτρα, πολιτικές αποκατάστασης της κανονικότητας και δημεύσεις περιουσιών και όπλων). Τέλος, το τρίτο μέρος εστιάζει στον οθωμανικό στρατό με άξονες το προσωπικό του σε ξηρά και θάλασσα και την τροφοδοσία του σε βορρά και νότο, συνεξετάζοντας το ζήτημα της φορολογίας. Οι δύο μελετητές επιχειρούν να φωτίσουν με μια φρέσκια ιστοριογραφικά ματιά ένα εν μέρει γνωστό υλικό ενώ, αξιοποιώντας το με πληρότητα και εντάσσοντάς το στο ευρύτερο οθωμανικό πλαίσιο, θέτουν νέα ερευνητικά ερωτήματα.

(παρουσίαση από τον εκδότη)

Το βιβλίο αυτό ανανεώνει τον τρόπο που προσεγγίζουμε την εικονογραφική Ιστορία του Αγώνα των Ελλήνων. Η νέα οπτική συνίσταται αρχικά στην ένταξη των έργων ζωγραφικής ευρωπαίων καλλιτεχνών στο ιστορικό, πολιτικό και πολιτιστικό πλαίσιο των χωρών τους, στη διάρκεια του Αιώνα των Επαναστάσεων.

Με επίμονη και μακροχρόνια έρευνα, με συνολική και μικροσκοπική παρατήρηση, μπορεί κανείς να διακρίνει, όχι άνετα πάντως, ένα γενικό χαρακτηριστικό της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, να διακρίνει, αλλιώτικα, το στοίχημα ενός ολόκληρου έθνους - από αυτό και ο πρωτοποριακός ρόλος του εγχειρήματος.

Από την αρχή, την έναρξη της δηλαδή στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, μέχρι το τέλος της, που ως προς την πλήρη ικανοποίηση του αρχικού αιτήματος θα μπορούσε να το τοποθετήσει κανείς στο 1843, καθώς και στη διάρκεια της προετοιμασίας της, την Ελληνική Επανάσταση του 1821 διακρίνει μια διαρκής πάλη του νεωτερικού με το παραδοσιακό, του νέου εκείνη τη στιγμή με το παλαιό εκείνη τη στιγμή, σε όλες τις διαστάσεις, σε όλα τα μεγέθη και σε όλες τις εκφράσεις, η νεωτερικότητα πάλεψε, ακόμη και πολέμησε, την παράδοση και νίκησε.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Η έκθεση «1821 Πριν και Μετά» είναι μία από τις σημαντικότερες εκθέσεις που έχει διοργανώσει το Μουσείο Μπενάκη και η μεγαλύτερη έκθεση για το νεότερο Ελληνισμό που έχει παρουσιασθεί ποτέ.

Τα περισσότερα από 1.200 αντικείμενά της και οι 1.218 σελίδες του καταλόγου της παρουσιάζουν εκατό χρόνια ιστορίας του νεότερου Ελληνισμού, από το 1770 μέχρι το 1870. Πρόκειται για την εκατονταετία που ξεκινά με την ηθική και οικονομική προετοιμασία της απελευθέρωσης των Ελλήνων, κορυφώνεται με την Επανάσταση του 1821 και ολοκληρώνεται με τις πρώτες δεκαετίες της λειτουργίας και της ανάπτυξης του ελληνικού κράτους. Μέσα από σπάνια έργα τέχνης και από ξεχωριστά τεκμήρια της κάθε εποχής, οι τρεις ενότητες της έκθεσης και τα αντίστοιχα κεφάλαια του καταλόγου συνθέτουν ένα γοητευτικό ταξίδι ιστορίας και τέχνης, τα βήματα του οποίου μας εξηγούν γιατί αυτή η τόσο πλούσια εκατονταετία εξακολουθεί να μας συγκινεί τόσο έντονα, ακόμη και στον εικοστό πρώτο αιώνα.

(πηγή: Μουσείο Μπενάκη) 

Η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, με την ανά χείρας έκδοση, προσθέτει στο σημαντικότατο εκδοτικό έργο της ένα ακόμα κόσμημα, ελάχιστη συμβολή στις επετειακές εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια από το 1821. Πρόκειται για μια συλλογή "Φιλλεληνικών παιγνιοχάρτων", όπου τις συνήθεις φιγούρες του Ρήγα, της Ντάμας και του Βαλέ, αντικαθιστούν πρόσωπα ηρώων που συγκίνησαν για την αυτοθυσία και την επιμονή τους να ζήσουν σε ένα ανεξάρτητο κράτος.[...]

Από το προλογικό σημείωμα του βιβλίου

Μόλις άνθησε ο Άρης στην Ελλάδα, άνθησε μαζί του κι η γλυκιά Μούσα, έγραφε στα 1888 ο Παλαμάς, συνδέοντας τον Σολωμό με τον Κάλβο. Δεν ήταν μόνοι τους οι δύο κορυφαίοι· πλάι τους βρέθηκαν κι αρκετοί άλλοι, που αμέσως μετά το ξέσπασμα του Αγώνα ένιωσαν πως κάτι έπρεπε ν’ αλλάξει στο ποιητικό τοπίο. Στα χρόνια της Επανάστασης προσέχτηκαν και εκδόθηκαν όχι όμως από Έλληνα και τα τραγούδια του αγράμματου λαού. Παράλληλα με τη λογοτεχνία άνθησε και η σκέψη. Οδηγός κι εδώ ένας κορυφαίος, ο Κοραής· η νεωτερικότητα εισβάλλει στον ελληνικό χώρο την ίδια στιγμή που οι άνθρωποι πολεμάνε να διατηρήσουν την ελευθερία που κέρδισαν γρήγορα το 1821, μα έπρεπε και να την κρατήσουν ζωντανή. Από τα τυπογραφικά μηχανήματα που στέλνουν οι Φιλέλληνες στη Ρούμελη, την Πελοπόννησο, τα νησιά, βγαίνουν εφημερίδες, πολιτικά φυλλάδια και βιβλία, όλα προσανατολισμένα προς τις ευρωπαϊκές αξίες: την αδέσμευτη σκέψη, τα δημοκρατικά ιδεώδη, την απόλυτη ελευθεροτυπία. Τα περισσότερα, μεταφρασμένα έργα των μεγάλων δασκάλων του Διαφωτισμού, αλλά κοντά τους και ορισμένα πρωτότυπα. Ωστόσο η εκρηκτική δυναμική δεν επέζησε, ο Σολωμός και ο Κάλβος σώπασαν, τα καινούρια μονοπάτια έσβησαν, και η επανεκκίνηση που δοκίμασαν στα 1830 ο Παναγιώτης Σούτσος και ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής δεν είχε συνέχεια. Η παράδοση της Επανάστασης στάθηκε η υποδομή της καινούριας ορμής που έφερε η γενιά του 1880.

(από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Το βιβλίο  είναι αφιερωμένο στους τρεις πρώτους επάρχους της Άνδρου, τον Γεώργιο Κλήρη, τον Κωνσταντίνο Ράδο και τον Ήβο Ρήγα. Νέοι άνθρωποι που οραματίστηκαν την εθνική ανεξαρτησία και την απελευθέρωση, στρατεύτηκαν στα ιδανικά του Αγώνα, υπηρέτησαν τους θεσμούς που δημιούργησε η επανάσταση και εμπνεύστηκαν από αυτούς. Κοινό τους σχολείο η Φιλική Εταιρεία· μια μαθητεία που ενώ τους σφράγισε και δημιούργησε δεσμούς ζωής, όφειλε να παραμείνει στο ημίφως ακόμη και μετά την εδραίωση της επανάστασης. Κοινό τους στοιχείο επίσης η θητεία ως επάρχων στην Άνδρο, ένα νησί που η πορεία του στα χρόνια της επανάστασης ήταν παρόμοια αλλά και διακριτή από τα άλλα νησιά του Αιγαίου. Οι έντονες πολιτικές διεργασίες και οι κοινωνικές αντιπαραθέσεις, η σχέση των προκρίτων της Άνδρου με την κεντρική διοίκηση και οι διαδικασίες ενσωμάτωσης, η είσπραξη και διαχείριση των φορολογικών προσόδων, αλλά και η καθημερινότητα των κατοίκων στα χρόνια της επανάστασης είναι μερικά από τα θέματα που ανοίγονται στη συζήτηση. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται και 80 ανέκδοτα μέχρι σήμερα τεκμήρια που σχετίζονται με τη θητεία τους στην Άνδρο.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Ο David Brewer αφηγείται ολόκληρη την τρομακτική και συγκλονιστική ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, από τις πράξεις του πιο σημαντικού φιλέλληνα, του Βύρωνα, και του πιο χαρισματικού Έλληνα, του Κολοκοτρώνη, μέχρι τις μηχανορραφίες των Μεγάλων Δυνάμεων και την κορύφωση στο Ναβαρίνο, στην τελευταία ναυμαχία που έγινε ποτέ με ανοιγμένα πανιά.

«Όλα τα πλεονεκτήματα της αφηγηματικής ιστορίας, με ισχυρή αίσθηση ρυθμού, εξαιρετικό χειρισμό της ελληνικής γλώσσας και των φιλελληνικών πηγών, εξοικείωση με τους τόπους και άριστη αίσθηση της λεπτομέρειας».
David Crane, Spectator

«Βασισμένο σε ενδελεχή έρευνα, καθηλωτικά γραμμένο. Τέλεια απόδοση της εντυπωσιακής αλλά τραγικής διαδρομής της ελληνικής ανεξαρτησίας».
Saul David, Sunday Telegraph

«Εντυπωσιακά διεξοδικό και εξαιρετικά ευανάγνωστο!»
Dominick Coyle, Financial Times

«Μια συγκινητική αφήγηση».
Contemporary Review

(παρουσίαση από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Ο Αδαμάντιος Κοραής, στο περίφημο Υπόμνημά του (1803), θέλοντας να αναδείξει τη θεμελιώδη σημασία των γαλλικών εξελίξεων για τους Έλληνες, σημείωνε ότι, ιδίως μετά το 1789, «η εθνική ματαιοδοξία παραχώρησε τη θέση της στη συμπεριφορά ενός λαού ο οποίος ετοιμάζεται να μεταβληθεί σε έθνος»: να αποκτήσει δηλαδή πολιτική αυτοσυνειδησία και να διεκδικήσει ανεξάρτητη πολιτική ύπαρξη.

Αυτό το βιβλίο επιχειρεί να φωτίσει μια κρίσιμη, πλην όμως εν πολλοίς άγνωστη πτυχή της συγκεκριμένης διαδικασίας: τη γαλλική παρουσία στο Ιόνιο, από το καλοκαίρι του 1797 μέχρι την άνοιξη του 1799, και τις ευρύτερες συνέπειές της για τον κόσμο των Ελλήνων.

Σε πρώτο επίπεδο, εστιάζουμε στο τέλος της μακραίωνης βενετικής κυριαρχίας στο Ιόνιο, κυρίως όμως στους νέους πολιτικούς, διοικητικούς και εκπαιδευτικούς θεσμούς, αλλά και σε κομβικά εννοιολογικά ζητήματα που προέκυψαν από αυτό: στους τρόπους πρόσληψης της ρήξης, στην εννοιολογική μετακίνηση και νοηματική διεύρυνση κρίσιμων όρων (πολίτης, τόπος, αρετή, νόμος, πατρίδα, έθνος), στη νέα ανάγνωση του ιστορικού χρόνου – στην πολιτικοποίηση, ιδίως, της αρχαιότητας.

Παράλληλα, παρακολουθούμε την προσέγγιση του Ιονίου με τον ελληνικό κορμό: μετά από αιώνες, οι δύο κόσμοι αρχίζουν να συγκλίνουν, λόγω των εξελίξεων του παρόντος, κυρίως όμως λόγω των ελπίδων του μέλλοντος. Η ανατροπή του 1797 και ο θάνατος της Βενετίας, η πλήρης διατάραξη των ισορροπιών στην Ανατολική Μεσόγειο, η άφιξη της Γαλλίας στα κράσπεδα της επικράτειας του σουλτάνου και η αποκάλυψη των σχεδίων του Ρήγα –ομόκεντροι κύκλοι που γεννήθηκαν από το 1789–, οδήγησαν στην εκρηκτική διάδοση των νέων ιδεών στον κόσμο των ραγιάδων.

Η ορθόδοξη Εκκλησία, εντός του πλαισίου που όριζε η Οθωμανική αυτοκρατορία και με λόγο αντίστοιχο της καθολικής, αντιπαρατέθηκε σφοδρά στις νέες ιδέες, εννοιολογώντας με τον δικό της τρόπο τους επίμαχους όρους: ελευθερία, αρετή, ισότητα, πατρίδα. Η οξεία αυτή αντιπαράθεση επέσπευσε το επόμενο μεγάλο βήμα του ελληνικού κόσμου: την εννοιολογική αυτονόμηση του γένους των Γραικών από το γένος των ορθοδόξων.

(από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Σε αυτό το βιβλίο μία υδραίικη φρεγάτα συγκροτεί ένα ιδιαίτερο πεδίο μελέτης και αποδεικνύει πώς μερικά ταπεινά κατάστιχα μπορούν να φωτίσουν την οικονομική ζωή της Ελληνικής Επανάστασης. Η μακρόχρονη ιστορία της Ύδρας έχει τροφοδοτήσει μια μεγάλη θεματική που περιλαμβάνει τις ναυτικές κοινωνίες του Αιγαίου, τους εμποροκαπετάνιους και τους τρόπους συγκρότησης κεφαλαίου στις θαλάσσιες μεταφορές από τον 18ο αιώνα.