ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΜΙΕΤ- ΑΜΕΡΙΚΗΣ 13

Ο συνοδευτικός κατάλογος της ομότιτλης έκθεσης, η οποία φιλοξενήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη/ Πινακοθήκη Γκίκα, από τις 6 Νοεμβρίου του 2019 μέχρι τις 4 Ιανουαρίου του 2020. Μέσα από την πλούσια εικονογράφηση του τόμου, το κατατοπιστικό κείμενο του επιμελητή και τα παράλληλα κείμενα και ποιήματα (Διονύσης Καψάλης, Χρίστος Χριστοφής, Γιάννης Κοντός), ο αναγνώστης μυείται στο σύμπαν του Τάσου Μαντζαβίνου.


Από τις εκδόσεις του ΜΙΕΤ κυκλοφορεί: Τάσος Μαντζαβίνος, Edgar Allan Poe, The Raven/Το Κοράκι

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης διοργανώνει ένα ποιητολογικό σεμινάριο που απευθύνεται σε όσους επιθυμούν να κατανοήσουν βαθύτερα τον ποιητικό λόγο. Διατρέχοντας είκοσι αιώνες ποιητικών μεταμορφώσεων, από τον Όμηρο στον Βιργίλιο, από τον Βιργίλιο στον Δάντη, και από τον Δάντη στον Σολωμό και την ποίηση του 20ού αιώνα (Γαίητς, Τ.Σ. Έλιοτ κ.ά.), οι συμμετέχοντες θα έχουν την ευκαιρία να μυηθούν στο ποιητικό σύμπαν κορυφαίων ποιητών από έγκριτους Έλληνες μεταφραστές και μελετητές τους.

Το σεμινάριο περιλαμβάνει 4 δίωρες συναντήσεις, που θα πραγματοποιούνται στο χώρο του Βιβλιοπωλείου του ΜΙΕΤ (Αμερικής 13) κάθε Τετάρτη από τις 21 Νοεμβρίου 2018 κ.ε. στις 6:00 μμ.

Ο αριθμός των συμμετεχόντων είναι περιορισμένος, και θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας. Το κόστος παρακολούθησης ολόκληρου του σεμιναρίου ανέρχεται στα 30 ευρώ. Αν κάποιος επιθυμεί, μπορεί να παρακολουθήσει μια μεμονωμένη διάλεξη με κόστος 10 ευρώ.

Η εγγραφή μπορεί να γίνει με τους εξής τρόπους:

Με κατάθεση χρημάτων στο λογαριασμό του ΜΙΕΤ (ΙΒΑΝ: GR9701101460000014648017417), αναφέροντας ονοματεπώνυμο και τη λέξη σεμινάριο.

Στο βιβλιοπωλείο του ΜΙΕΤ (Αμερικής 13), εντός του ωραρίου λειτουργίας.

Με καταβολή μετρητών στο χώρο όπου θα πραγματοποιηθούν οι συναντήσεις.

Πληροφορίες: 210 3234267, 210 3614143

Ωράριο βιβλιοπωλείου:

Δευτέρα και Τετάρτη 9.30 πμ – 3.30 μμ,
Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή 9.30 πμ- 8.00 μμ,
Σάββατο 10 πμ – 5.00 μμ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ:

Τετάρτη, 21.11.2018, 6:00-8:00 μμ
Δυτικά από την αμμουδιά του Ομήρου: Η Αινειάδα του Βιργιλίου
Θεόδωρος Παπαγγελής, καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας Α.Π.Θ.

Τετάρτη, 28.11.2018, 6:00-8:00 μμ Το σώμα και η σκιά στο Καθαρτήριο του Δάντη
Γιώργος Κοροπούλης, συγγραφέας, μεταφραστής

Τετάρτη, 5.12.2018, 6:00-8:00 μμ Σολωμός και Δάντης
Αικατερίνη Τικτοπούλου, αναπλ. καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας

Τετάρτη 12.12.2018, 6:00-8:00 μμ Τι σήμαινε γι’ αυτούς ο Δάντης
Διονύσης Καψάλης, συγγραφέας, διευθυντής του ΜΙΕΤ

Το βιβλίο συγκεντρώνει πορτρέτα της περιόδου 1860-1940, από οικογενειακά κυρίως αρχεία, τα οποία έχουν τραβηχτεί σε φωτογραφικό στούντιο. Στις φωτογραφίες αυτές, καθώς προορίζονται για ενθύμια, δίνεται ιδιαίτερη μέριμνα στην αμφίεση και κατά συνέπεια επιστρατεύονται τα πιο καλά, κομψά ή επίσημα ρούχα που διαθέτει ο εικονιζόμενος. Η πρωτοτυπία του βιβλίου έγκειται στην αντιπαραβολή των ενδυμασιών αυτών με τις μεταμφιέσεις των ίδιων προσώπων, συνήθως επ’ ευκαιρία κάποιας γιορτής ή αποκριάτικου χορού. Στις πιο πρώιμες φωτογραφίες εικονίζονται κυρίες επί των τιμών της βασίλισσας Αμαλίας και άλλες επώνυμες γυναίκες της άρχουσας τάξης στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Στις μεταγενέστερες φωτογραφίες εμφανίζονται γόνοι επιφανών οικογενειών, όπως της οικογένειας Κριεζή, Έλληνες της διασποράς, όπως οι Καραθεοδωρή, αλλά και ευειδείς γνωστές Αθηναίες, όπως αυτές που το 1910 συμμετείχαν στην «εκτέλεσιν πλαστικών πινάκων» στο Βασιλικό Θέατρο για φιλανθρωπικό σκοπό. Οι μεταμφιέσεις πολύ συχνά συνδέονται με την καλλιτεχνική επικαιρότητα και τις έξωθεν επιρροές της εκάστοτε περιόδου, εικονογραφώντας κατ’ αυτό τον τρόπο τα γραπτά ιστορικά τεκμήρια. 

Στην εισαγωγή της, η Αφροδίτη Κούρια παρατηρεί επιπλέον: «Οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται σε τούτη την έκδοση με θεματικό άξονα τη μεταμφίεση εμπλουτίζουν τη γνώση μας για την ελληνική υψηλή κοινωνία και τα ήθη της στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και στις πρώτες δεκαετίες του 20ού –ένα τοπίο θολό, υποφωτισμένο σε διάφορα επίπεδα. Αυτά τα οπτικά ντοκουμέντα μας ανοίγουν ένα μικρό παράθυρο σ’ αυτό τον κόσμο, ο οποίος εν πολλοίς παραμένει απροσπέλαστος στη διεπιστημονική έρευνα, κυρίως εξαιτίας της έλλειψης ιδιωτικών / οικογενειακών αρχείων ή των προβλημάτων πρόσβασης σε όσα υπάρχουν».

Η έκδοση αυτή πραγματοποιήθηκε με την ευκαιρία της ομώνυμης έκθεσης που διοργάνωσε το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης στον εκθεσιακό χώρο του Μεγάρου Εϋνάρδου (12 Δεκεμβρίου 2017 - 3 Μαρτίου 2018).

Στον παρόντα τόμο συγκεντρώνονται τα περισσότερα από τα περίπου 400 εκθέματα (λάδια, σχέδια, γλυπτά, χειρόγραφα και φωτογραφίες). Τα ζωγραφικά και γλυπτά έργα είναι, κατά κύριο λόγο, προσωπογραφίες τις οποίες φιλοτέχνησαν σημαντικοί Έλληνες καλλιτέχνες του 20ού αιώνα (Θ. Απάρτης, Δ. Διαμαντόπουλος, Φ. Κόντογλου, Γ. Μπουζιάνης, Γ. Παππάς, Γ. Μόραλης, Γ. Τσαρούχης, L. de Nobili, Ν. Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Γ. Λάππας, Τ. Μαντζαβίνος, Γ. Μαυροείδης, Μ. Μπιτσάκης, Χ. Μπότσογλου, Δ. Μυταράς, Θ. Παπαγιάννης, Ε. Σακαγιάν, Ν. Στεφάνου, Β. Φωτόπουλος, Γ. Ψυχοπαίδης). Συνολικά πρόκειται, όπως γράφει ο Ν. Π. Παΐσιος στον επίλογό του, για μια «κρυπτική αυτοβιογραφία», καθώς εδώ διασώζονται πρόσωπα και επιρροές που συνάντησε ο Φωτόπουλος στη μακρά και γόνιμη πορεία του. Επιπλέον, «ο Φωτόπουλος εισάγει, προς συζήτηση και αναστοχασμό, στη νεοελληνική ιστοριογραφία της τέχνης την εικόνα του καλλιτέχνη ως αυτόνομο θέμα», καθώς «η μεγάλη πλειονότητα των έργων στο Εαυτούς και Αλλήλους αφορά προσωπογραφίες και αυτοπροσωπογραφίες ζωγράφων ή γλυπτών (οι συγγραφείς και οι λόγιοι αποτελούν μια μικρή, αλλά ευνοημένη από τον Φωτόπουλο, μειοψηφία)».

Η επιλογή των προσώπων κάθε άλλο παρά τυχαία είναι, όπως προκύπτει από τον τρόπο με τον οποίο ο ίδιος ο Διονύσης Φωτόπουλος συστήνει τα έργα: «Είναι οι φίλοι, είναι εκείνες οι φυσιογνωμίες των ανθρώπων που συνάντησες ή ονειρευό­σουν να συναντήσεις, τα βλέμματά τους που έλεγαν πολλά, είναι οι ιδέες που αναστατώνουν το μυαλό και που σπρώχνουν στην αναζήτηση καινούριας οπτικής στη ζωή και στην τέχνη, είναι η διαφώτιση, οι αγώνες για έναν καλύτερο κόσμο, για μια καλύτερη πατρίδα, για ελευθερία, για πιο τρελά όνειρα. Είναι οι δάσκαλοι μέσα κι έξω απ’ τη Σχολή, οι τυχαίες συναντήσεις με ελεύθερα μυαλά, είναι οι διαφωνίες με τους συμμαθητές, είναι η χαρά του ανοίγματος της σκέψης, το όνειρο του έρωτα, η συμπόρευση της φιλίας, η ποίηση και η μουσική. Ήμουνα τυχερός γιατί τα είχα όλα αυτά, έκανα ό,τι μπορούσα, ο καθένας άξιος της μοίρας του».

Τα Τριαντάφυλλα μιανής ημέρας, που απαρτίζουν τον παρόντα τόμο, αποτελούν την τελευταία από τις τρεις ποιητικές συλλογές του Τέλλου Άγρα, η οποία εκδόθηκε μετά τον θάνατό του, και μάλιστα με καθυστέρηση δύο δεκαετιών. Ο Κώστας Στεργιόπουλος, ο οποίος επιμελήθηκε την πρώτη έκδοση των ποιημάτων αυτών, έγραφε στην Εισαγωγή του το 1966: «Δεν ξέρω σε τι θα ωφελούσε πια αν απαριθμούσα εδώ όσες ενέργειες έκανα σ’ αυτό το διάστημα για να πετύχω την έκδοσή τους. Το συμπέρασμα είναι πως όλες μου οι προσπάθειες έμειναν χωρίς αποτέλεσμα». Και συνέχιζε: «Η έκδοση αυτή θα ’ταν προτιμότερο να γινόταν χωρίς η δική μου μεσολάβηση να είναι φανερή, πράμα που κι εγώ θα επιθυμούσα, αν ο ποιητής μας είχε αφήσει καθαρογραμμένα και οριστικά χειρόγραφα. Αλλά ο θάνατος τον πρόφτασε πάνω στην ώρα που άρχιζε να καθαρογράφει τα ποιήματα στην τελική τους μορφή, και πριν καλά καλά τελειώσει την ταξινόμηση. Αναγκαστικά λοιπόν είμαι υποχρεωμένος ν’ αναλάβω την ευθύνη για την παρουσίασή τους και να δώσω ορισμένες εξηγήσεις». Όπως διηγείται στην Εισαγωγή του ο Κώστας Στεργιόπουλος, ο ίδιος ο Άγρας του εμπιστεύθηκε τα χειρόγραφα των ποιημάτων του «ένα βράδυ, μόλις ένιωσε την κατάστασή του να επιδεινώνεται», με την εντολή να τα εκδώσει μετά τον θάνατό του. Η ακαταστασία των χειρογράφων έφερε τον Στεργιόπουλο αντιμέτωπο με ένα «δεινό εκδοτικό πρόβλημα»: τα ποιήματα, που στη συντριπτική τους πλειονότητα είχαν δημοσιευθεί σε περιοδικά από το 1926 μέχρι το 1944, ήταν «ξαναγραμμένα και ξαναδιορθωμένα, έτσι ώστε ακριβώς όμοιο με την πρώτη του μορφή να μην έχει μείνει σχεδόν κανένα απ’ όσα βρέθηκαν στα χαρτιά του. Οι διορθώσεις αυτές, οι προσθήκες, οι διαγραφές, καμωμένες συχνά πάνω στο ίδιο χειρόγραφο, χωρίς να ’χουν σβηστεί παντού κι οι λέξεις ή οι φράσεις της παλαιότερης γραφής, δημιουργούν ένα πλήθος συνδυασμούς και παραλλαγές σε κάθε περίπτωση και προκαλούν φοβερή σύγχυση». Επιπλέον, «στίχοι και στροφές διαφορετικών ποιημάτων είχαν ανακατευτεί, σελίδες έλειπαν». Ωστόσο, η προσήλωση και ο μόχθος του Στεργιόπουλου, σε συνδυασμό με όσα γνώριζε για το έργο χάρη στη στενή γνωριμία του με τον ποιητή, εξασφάλισαν την αίσια έκβαση του εγχειρήματος.

Ο παρών τόμος ακολουθεί πιστά την έκδοση του 1966, με την εισαγωγή και τις φιλολογικές σημειώσεις του Κώστα Στεργιόπουλου. Έχουν διορθωθεί μόνο προφανή τυπογραφικά σφάλματα και αβλεψίες και έχει εκσυγχρονιστεί η ορθογραφία, με γνώμονα να διευκολυνθεί ο σημερινός αναγνώστης. Η έκδοση συμπληρώνεται από ένα Επίμετρο όπου μεταξύ άλλων περιγράφεται γλαφυρά η τύχη του αρχείου του Τέλλου Άγρα και η κατάσταση στην οποία βρισκόταν όταν περιήλθε στο ΕΛΙΑ.

Η σειρά ΑΦΕΛΙΑ έχει ως στόχο να παρουσιάσει θεματικές ενότητες από το Φωτογραφικό Αρχείο του ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ. Η επιλογή των θεμάτων και των φωτογραφιών αντικατοπτρίζει το χαρακτήρα της συλλογής, που εκτείνεται χρονικά από τα μέσα του 19ου μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα και έχει στον πυρήνα της οικογενειακά και προσωπικά αρχεία. Από αυτόν το θησαυρό της καθημερινής και εφήμερης φωτογραφίας αναδύονται όλες οι πτυχές του οικείου ή δημόσιου βίου, με άλλα λόγια της ζωής του ανθρώπου.

Στην εισαγωγή της, η Ελιάνα Χουρμουζιάδου σημειώνει μεταξύ άλλων ότι ορισμένες από τις φωτογραφίες που περιλαμβάνονται σε αυτή την έκδοση «ανήκουν στο αρχείο του ίδιου του φωτογράφου, άλλες βρέθηκαν σε οικογενειακά αρχεία, και άλλες είχαν αγοραστεί από συλλέκτες (όπως ο Διονύσης Φωτόπουλος). Η επιλογή έγινε κυρίως με αισθητικά ή ανθρωπολογικά κριτήρια και με προφανή στόχο να συνθέσει έναν όσο το δυνατόν πιο απολαυστικό οδηγό στους τρόπους με τους οποίους οι νύφες πόζαραν στον φακό, σχεδόν από την πρώτη στιγμή που η φωτογράφηση έγινε προσιτή στο ευρύ κοινό. Ανάμεσα στην παλαιότερη φωτογραφία, που χρονολογείται γύρω στο 1870, και την πιο πρόσφατη, που μας έρχεται από τη δεκαετία του 1960, μεσολαβεί περίπου ένας αιώνας. Η διασπορά τους ανά την υφήλιο είναι εντυπωσιακή. Από τους γάμους για τους οποίους γνωρίζουμε τον τόπο τέλεσης οι μισοί έγιναν εκτός ελλαδικού χώρου: Κωνσταντινούπολη, Ικόνιο, Αλεξάνδρεια, Κάιρο, Βηρυττός, Λευκωσία, Παρίσι, Λονδίνο, ΗΠΑ, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Κεϋλάνη (γάμος αυτοχθόνων στο κτήμα της ελληνικής οικογένειας Ζαρίφη). Οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους έλαβαν χώρα στην Αθήνα, ενώ από έναν γάμο έχουμε στη Θεσσαλονίκη, την Καβάλα, τον Βόλο, τον Μούδρο της Λήμνου (όπου το μυστήριο τελείται επί του θωρηκτού “Αβέρωφ”) και σε ένα αταύτιστο χωριό της Μακεδονίας (γάμο τον οποίο απαθανάτισε ένας άγνωστος Γάλλος αξιωματικός ή στρατιώτης την περίοδο του Α´ Παγκοσμίου Πολέμου). Τέλος, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, αλλά και τη διαίσθησή μας, αποκομίζουμε την εντύπωση ότι οι φωτογραφίες αυτές συνθέτουν ένα –ατελές σίγουρα- κοινωνικό μωσαϊκό: λαϊκά στρώματα, ολόκληρο το φάσμα της αστικής τάξης, προσωπικότητες, όπως ο Αλεξάντερ και η Αμαλία Φλέμινγκ ή η Διδώ Σωτηρίου, πολιτικοί, όπως ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, γόνοι γνωστών οικογενειών, όπως η Δέσποινα Γεωργίου Στρέιτ, που παντρεύτηκε τον Ιωάννη Μαρίνου Γερουλάνο, μέχρι εστεμμένοι, όπως ο πρίγκιπας Γεώργιος της Ελλάδος και η Γαλλίδα πριγκίπισσα Μαρία Βοναπάρτη. Συνήθως οι νεόνυμφοι στέκονται απέναντι στον φακό φορώντας σαν μάσκα τη σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζουν την προοπτική του έγγαμου βίου. Κάτω από τη μάσκα αυτή κρύβονται ακόμη και οι πλέον επιφανειακές σκέψεις τους, πολύ περισσότερο όμως οι ειδικές συνθήκες της εκάστοτε γαμήλιας ένωσης: οι χαρές αλλά και οι δυσκολίες, οι προσδοκίες αλλά και οι βιοτικές μέριμνες στις οποίες ο γάμος δεν θα δώσει λύση. Πρόκειται για κατεξοχήν αινιγματικές φωτογραφίες. […]

Η γαμήλια φωτογραφία καταγράφει και διασώζει μια εντελώς ειδική στιγμή στη ζωή του ανθρώπου. Είναι κατεξοχήν η φωτογραφία όπου φοράμε τα καλά μας και παραμερίζουμε την καθημερινότητα –η δημόσια εικόνα ενός ιδιωτικού γεγονότος. Έτσι, μπορεί να λειτουργήσει μόνο συμπληρωματικά στα τεκμήρια για την ιστορική συγκυρία και την καθημερινή διαβίωση».

Οι εικόνες του φωτογραφικού αρχείου του ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, που περιλαμβάνει αυτή η έκδοση, δείχνουν τον καλλιτέχνη στον χώρο της δουλειάς του. Όπως σημειώνει στην εισαγωγή του ο Κώστας Ιωαννίδης, στον χώρο του εργαστηρίου και μέσα από την τριβή με σχέδια, υλικά, εργαλεία, ιδέες και ανθρώπους, κυοφορείται και συμβαίνει το θαύμα της καλλιτεχνικής δημιουργίας. «Εκεί έρχονται οι λίγοι εκλεκτοί, φίλοι, καλλιτέχνες, πάτρονες, για να παραστούν σε μέρος της διαδικασίας ή να δουν πρώτοι απ’ όλους το τελικό αποτέλεσμα». Το εργαστήρι δεν είναι μόνον χώρος δημιουργίας αλλά και συνάντησης καλλιτεχνών, αξιολόγησης, ανταγωνισμού ή αλληλοαναγνώρισης. Το εργαστήρι είναι επίσης χώρος συγκέντρωσης, μόνωσης, περισυλλογής ή ακόμη και χώρος διδασκαλίας. Είναι ένας χώρος κλειστός για τους πολλούς, στον οποίο κινούνται κυρίως οι ειδικοί, οι ζωγράφοι, οι γλύπτες και οι βοηθοί τους. Οι επιφανείς παραγγελιοδότες εκμεταλλεύονται ενίοτε τη θέση τους για να διεισδύσουν στο άδυτο. Ανθρώπινες σχέσεις αναπτύσσονται με αφετηρία έναν κόσμο αναπαραστάσεων. Οι φωτογραφίες του αρχείου του ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ καλύπτουν μια μεγάλη χρονική περίοδο και απαθανατίζουν στιγμιότυπα από τις σπάνιες επισκέψεις φωτογράφων στα άδυτα του εργαστηρίου ζωγράφων ή γλυπτών. Μπροστά στον φωτογραφικό φακό ποζάρουν οι Φρίξος Αριστεύς, Νικηφόρος Λύτρας, Θωμάς Θωμόπουλος, Γεώργιος Ροϊλός, Κώστας Δημητριάδης, Κωστής Παρθένης, Γιάννης Κεφαλληνός, Γεώργιος Ιακωβίδης, Θάλεια Φλωρά-Καραβία, Φωκίων Ρωκ, Μιχάλης Τόμπρος, Γιώργος Γουναρόπουλος, Θωμάς Φανουράκης, Γιώργος Σικελιώτης, Γιάννης Μιγάδης, Γιάννης Τσαρούχης, Σπύρος Βασιλείου, Γιώργος Μανουσάκης, Μίνως Αργυράκης, Γιάννης Μόραλης, Γιώργος Μαυροΐδης, Χρήστος Καπράλος, Μανώλης Νουκάκης, Ανδρέας Νομικός, Ναταλία Μελά, Κώστας Τσόκλης και Θόδωρος.

Δεκατέσσερα δοκίμια για τις τύχες της έκφρασης απέναντι στην ταραχή των ανθρωπίνων, από το δημοτικό τραγούδι ως τον Καβάφη, τον Μαβίλη, τον Τέλλο Άγρα και τον Ελύτη, από τον Ουίλλιαμ Μπλαίηκ ώς την Έμιλυ Ντίκινσον, τον Ουίλλιαμ Μπάτλερ Γέητς, τον Ρόμπερτ Φρόστ και τον Φίλιπ Λάρκιν, από τη στήλη της Αμφαρέτης ώς τον Σαίξπηρ και τον Πρίμο Λέβι.

Οι υπερβολές των ποιητών, που ψηλαφούν το φθαρμένο ύφασμα του κόσμου εκεί όπου είναι ακόμα λαμπερό, στον έρωτα, τη φιλία, τη βαθιά αλληλεγγύη των ανθρώπων και ο κατεδαφιστικός γέλως, όπου ακούγονται τα κουδούνια του γελωτοποιού αλλά και το μαστίγιο της σάτιρας, ίσως αυτές οι δυναμικά αντίρροπες στάσεις να κατεβαίνουν στο ίδιο βάθος πόνου και απορίας και να ενεργοποιούνται από τον ίδιο ηθικό πυρήνα: μια τραγική αντίληψη του κόσμου, η οποία συνομιλεί βαθύτερα με αυτό που η βλοσυρή φιλοσοφία δυσκολεύεται να αναγνωρίσει - το τρομαχτικό ηθικό κύρος της τύχης στις υποθέσεις των ανθρώπων. Δεν αλλάζει σε τίποτε αν την τύχη αυτή την ονομάσουμε χρησμό, μοίρα η πεπρωμένο ούτε ωφελεί να διαπιστώσουμε, όπως το ακούμε στις "Τραχίνιες, κουδέν τούτων ο τι μη Ζευς": δεν υπάρχει τίποτε σ' όλα αυτά που να μην είναι Δίας, δηλαδή εκ θεού. Δεν ωφελεί, γιατί, όπως παρατηρεί ο Ουίλλιαμς, η φράση απλώς καταγράφει την ανεξήγητη αναγκαιότητα, μιαν αναγκαιότητα που μπορεί βεβαίως να αποδοθεί στη δράση των θεών, αλλά, σ' αυτή την περίπτωση, σε θεούς που ούτε εξηγήσεις δίνουν ούτε την παραμικρή σημασία στον πόνο που προκαλούν.

Το πολυσήμαντο έργο του Γερμανοεβραίου φιλολόγου Έριχ Άουερμπαχ γεφυρώνει τη φιλολογία ως ιστορική μάθηση μ’ έναν γενικότερο στοχασμό για την ευρωπαϊκή λογοτεχνία και τον πολιτισμό. Το πρώτο και παλαιότερο δοκίμιο, Ο Τζανμπαττίστα Βίκο και η ιδέα της φιλολογίας (1936), μικρό δείγμα της μακράς και επίμονης ενασχόλησης του Άουερμπαχ με τον Ιταλό φιλόσοφο, εξετάζει τη Νέα Επιστήμη ως το πρώτο μείζον έργο της ερμηνευτικής φιλολογίας και συναρτά την αυτόνομη θεμελίωση της φιλολογικής επιστήμης με την ιστορικότητα του Βίκο. Προκειμένου να ανακαλύψει την πνευματική ιδιοσυστασία του ανθρώπου κατά τις απαρχές του πολιτισμού, ο Βίκο εφάρμοσε τις φιλολογικές μεθόδους στην ερμηνεία των μύθων, των πανάρχαιων μνημείων της γλώσσας, του δικαίου, της θρησκείας και της ποίησης. Όπως σημειώνει ο Άουερμπαχ, η φιλολογία αναδεικνύεται έτσι «σε πεμπτουσία της επιστήμης του ανθρώπου ως ιστορικού όντος, οπότε συμπεριλαμβάνει όλους τους σχετικούς επιστημονικούς κλάδους, επομένως και την ιστορική επιστήμη με τη στενή έννοια. Η δυνατότητά της εδράζεται στην προϋπόθεση ότι οι άνθρωποι μπορούν να κατανοούν ο ένας τον άλλο, ότι υπάρχει ένας κόσμος κοινός για όλους τους ανθρώπους, προσιτός και οικείος στον καθένα μας».

Το δεύτερο και ύστερο δοκίμιο, η Φιλολογία της παγκόσμιας λογοτεχνίας (1952), κείμενο φιλοσοφικής ωριμότητας αλλά και εντυπωσιακής επικαιρότητας για τις λογοτεχνικές σπουδές (και όχι μόνον), αναδιατυπώνει μια νέα, κάθε άλλο παρά αφελή αποτίμηση του ουμανισμού και συγχρόνως αποτελεί τον συνοπτικότερο και μάλλον τον ωριμότερο λόγο περί της φιλολογικής μεθόδου του Άουερμπαχ. Όσο περισσότερο ενοποιείται η υφήλιος τόσο περισσότερο πρέπει να διευρύνεται η συνθετική και προοπτική θεώρηση και η παγκόσμια λογοτεχνία να θεωρείται ως πολλαπλό υπόβαθρο ενός κοινού πεπρωμένου. «Φιλολογική μας πατρίδα –γράφει χαρακτηριστικά ο Άουερμπαχ- είναι όλη η υφήλιος· δεν μπορεί πλέον να είναι το έθνος. Ασφαλώς την πιο πολύτιμη και αναντικατάστατη κληρονομιά του φιλολόγου εξακολουθούν να την αποτελούν η γλώσσα και η παιδεία του δικού του έθνους· για να την αξιοποιήσει όμως, οφείλει να την αποχωριστεί και να την υπερβεί. Σήμερα, υπό εντελώς διαφορετικές συνθήκες, πρέπει να επιστρέψουμε σε αυτό που για την προεθνική, μεσαιωνική παιδεία ήταν κοινό κτήμα: την επίγνωση ότι το πνεύμα δεν έχει εθνικότητα».

Ο ΕΡΙΧ ΑΟΥΕΡΜΠΑΧ γεννήθηκε στο Βερολίνο το 1892 και πέθανε στο Ουώλινγκφορντ του Κοννέκτικατ το 1957. Σπούδασε νομικά, τα οποία όμως εγκατέλειψε για χάρη της φιλολογίας. Το 1929 ανέλαβε την έδρα ρομανικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μαρβούργου. Με την άνοδο των ναζί στην εξουσία εγκαταστάθηκε αρχικά στην Τουρκία, ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, και από το 1947 έως το θάνατό του στις ΗΠΑ, όπου δίδαξε για λίγο στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας (PSU) και κυρίως στο Γέιλ. Από τα έργα του ξεχωρίζουν η πρώτη του μεγάλη μονογραφία, Dante als Dichter der irdischen Welt (Ο Δάντης ως ποιητής του επίγειου κόσμου), 1929, η πολύ σημαντική μελέτη “Figura”, Archivum romanicum 22 (1939), και ασφαλώς το opus magnum του, Mimesis, 1959 (Μίμησις, ΜΙΕΤ, 2014), ένα από τα θεμελιώδη έργα της φιλολογίας του 20ού αιώνα.

Περισσότερα για την έκθεση

Τίτλος: Το Κοινό - Κωμωδία χωρίς τίτλο 

Συγγραφέας: Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα

Μετάφραση: Κοσμάς Ξενάκης

Σχεδιασμός εξωφύλλου: Κοσμάς Ξενάκης
Έκδοση: Άγρα, Αθήνα 2015
Σελίδες: 128
ISBN: 978-960-505-179-2
Τιμή με έκπτωση: 8,10 €

 

Με την ευκαιρία της αναδρομικής έκθεσης έργων του ΚΟΣΜΑ ΞΕΝΑΚΗ στο ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ, οι Εκδόσεις ΑΓΡΑ ανατυπώνουν, σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων, τις μεταφράσεις του Κοσμά Ξενάκη των δύο υπερρεαλιστικών έργων του Λόρκα που πρωτοεκδόθηκαν το 1978 στην Ισπανία και που είχαν κυκλοφορήσαν τον Νοέμβριο του 1981 στα ελληνικά.

"Τολμηρότατο και με μια εντελώς νέα τεχνική. Είναι το καλύτερο που έχω γράψει για το θέατρο. (…) Δεν αντιλήφτηκαν τίποτα ή τρόμαξαν - το καταλαβαίνω. Το έργο είναι πολύ δύσκολο και για την ώρα δεν μπορεί να παιχτεί. Έχουν δίκιο. Αλλά σε δέκα ή είκοσι χρόνια θα γίνει τρομερή επιτυχία. Θα δεις."

Αυτά είναι τα λόγια του Λόρκα, μετά την πρώτη ανάγνωση του έργου Το Κοινό σε φίλους του, το φθινόπωρο του 1931. Από τότε το έργο ξαναδουλεύτηκε αλλά δεν εκδόθηκε ποτέ ολόκληρο. Μια μορφή του χειρογράφου παραδόθηκε στον R. M. Nadal που για χρόνια πολλά έψαχνε για άλλες εκδοχές του έργου και την χαμένη 5η σκηνή του χειρογράφου. Εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1978 στην Ισπανία με το μονόπρακτο Κωμωδία χωρίς τίτλο, που αρχικά νόμισαν ότι πρόκειται για την περίφημη χαμένη 5η σκηνή.
Το Κοινό, δράμα υπερρεαλιστικό, δίνει μια άλλη εικόνα για το έργο του Λόρκα. Τολμηρή αναζήτηση ενός ονειρικού θεάτρου με ποιητικές εκλάμψεις, όπου μέσα από τεχνικές και μοτίβα που πολύ αργότερα θα χρησιμοποιηθούν από την πρωτοπορία του θεάτρου (Pirandello, Cocteau, Genet, Beckett κ.ά.), μιλάει για τον ομοφυλόφιλο έρωτα, το θάνατο, την αδυναμία και το τυχαίο στον έρωτα, προβληματίζεται πάνω στη φύση του θεάτρου, στις σχέσεις συγγραφέα - έργου - θεατή.

Η Κωμωδία χωρίς τίτλο, απόηχος των ταραγμένων χρόνων 1935-36, κινείται σ' ένα κλίμα ανησυχητικό κι απειλητικό, κι έχει σαν θέμα της την τέχνη, το θέατρο και την επανάσταση.
Η έκδοση συνοδεύεται από εισαγωγή του R. M. Nadal και 12 σχέδια του Λόρκα.

Απόσπασμα

ΤΑΧΥΔΑΚΤΥΛΟΥΡΓΟΣ : Αν προχωρήσεις ένα σκαλοπάτι ακόμη, ο άνθρωπος θα σου φανεί ένα χορταράκι.
ΘΙΑΣΑΡΧΗΣ : Όχι ένα χορταράκι, αλλά, ναι, ένας θαλασσοπόρος.
ΤΑΧΥΔΑΚΤΥΛΟΥΡΓΟΣ : Εγώ μπορώ να μετατρέψω ένα θαλασσοπόρο σε μια βελόνα ραψίματος.
ΘΙΑΣΑΡΧΗΣ : Αυτό ακριβώς γίνεται στο θέατρο. Γι' αυτό εγώ τόλμησα να πραγματοποιήσω ένα δυσκολώτατο ποιητικό παιχνίδι, περιμένοντας ότι ο έρωτας θα το διέκοπτε με σφοδρότητα και ότι θα έδινε μορφή στα κοστούμια.
ΤΑΧΥΔΑΚΤΥΛΟΥΡΓΟΣ : Όταν λέτε έρωτας εγώ τρομάζω.
ΘΙΑΣΑΡΧΗΣ : Τρομάζετε ; Από τί;
ΤΑΧΥΔΑΚΤΥΛΟΥΡΓΟΣ : Βλέπω ένα τοπίο από άμμο να καθρεφτίζεται σ' ένα θολό καθρέφτη.
ΘΙΑΣΑΡΧΗΣ : Και τί άλλο ;
ΤΑΧΥΔΑΚΤΥΛΟΥΡΓΟΣ : Ότι ποτέ δεν τελειώνει το ξημέρωμα.

Η έκδοση αυτή πραγματοποιήθηκε με την ευκαιρία της ομώνυμης έκθεσης που διοργάνωσε το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης στον εκθεσιακό χώρο του Μεγάρου Εϋνάρδου (14 Οκτωβρίου έως 28 Νοεμβρίου 2010). Στην έκθεση παρουσιάζονται 65 ζωγραφικά και χαρακτικά έργα, που αποτελούν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της νεότερης δουλειάς του καλλιτέχνη. Ο Μιχάλης Αρφαράς γεννήθηκε το 1954 στην Αθήνα. Πέρασε όμως τα παιδικά και νεανικά του χρόνια στην επαρχία. Εκεί, σε έναν κόσμο φτωχό, στερημένο και αργότερα καταπιεσμένον από τη δικτατορία, είχε ελάχιστες εικαστικές εμπειρίες. Η επαφή του με τον κόσμο των εικόνων περιοριζόταν, εκτός από τα εικονογραφημένα σχολικά βιβλία, στις εκκλησιαστικές αγιογραφίες και τον κόσμο του θεάτρου σκιών. Σαν παιδί είχε την τύχη να ζήσει παραστάσεις από σχεδόν όλους τους μεγάλους καραγκιοζοπαίχτες που περιόδευαν τότε με τους θιάσους τους στις επαρχιακές πόλεις. Εκεί ίσως να βρίσκεται και η ρίζα της μετέπειτα παλύχρονης ενασχόλησής του με τον πειραματικό κινηματογράφο κινουμένων σχεδίων. Ο Αρφαράς έχει δημιουργήσει μεγάλο και πολυβραβευμένο κινηματογραφικό έργο, που έχει άμεση σχέση με τις εικαστικές του αναζητήσεις στον χώρο της στατικής εικόνας. Το 1973 αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και να διαφύγει στη Γερμανία. Εκεί σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Εικαστικών Τεχνών του Μπραουνσβάιχ, δημιούργησε πρωτοποριακό εικαστικό έργο και δίδαξε τέχνη για πολλά χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Χιλντεσχάιμ. Επέστρεψε το 2006 στην Αθήνα ως καθηγητής πλέον στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Ο Αρφαράς συχνά συνδυάζει διαφορετικές μεταξύ τους τεχνικές. Σε ένα έργο του μπορούν να συνυπάρχουν το σχέδιο, η ζωγραφική, το κολάζ καθώς και διάφορες χαρακτικές τεχνικές, όπως η ξυλογραφία, η χαλκογραφία, η λιθογραφία και η μεταξοτυπία. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι συνθέσεις του ολοκληρώνονται με έντυπα τυπογραφικά στοιχεία. Είναι φανερό ότι ο εικαστικός κόσμος του Αρφαρά είναι έγχρωμος. Ακόμη και οι ασπρόμαυρες συνθέσεις του χαρακτηρίζονται από πλήθος γκρίζους τόνους που μαρτυρούν τη χρωματική ευαισθησία του καλλιτέχνη.